اخلاقیات امام جعفر صادق «علیه‌السلام»

اندر مدینه، ای خدا محشر به پا شد
فرمانده مذهب، شهیدِ اشقیا شد
رخت عزا بر قامت اهل ولا شد
از شیعیان بانگ اماما بر سما شد
روز عزا شد محشر به پا شد
شد كشته از زهر جفا امام صادق.[۱]

فضائل اخلاقی امام جعفر صادق «علیه‌السلام»:
۱: حضرت متواضع بودند: تواضع، كه معناى آن ترك خود برتربینى مى‏‌باشد، براى همه نیکو و پسندیده است که علاوه بر ایجاد محبت در دل‌ها رضایت خداوند سبحان را نیز به همراه دارد؛ چرا که خداوند کسانی که با تکبر راه می‌روند و از مردم روی گردان هستند را نکوهش کرده و بندگان خالصش را از تکبر بر حذر داشته و به تواضع توصیه کرده و و می‌فرماید:
«وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ” [سوره لقمان آیه ۱۸] پسرم! با بى‏ اعتنایى از مردم روى مگردان، و مغرورانه بر زمین راه مرو كه خداوند هیچ متكبّر مغرورى را دوست ندارد.»
یکی از مهم‌ترین و زیباترین صفات ریس مذهب شیعه تواضع و فروتنی بود، ایشان با این که علوم آسمان‌ها و زمین را داشتند و منبع انواع و اقسام علوم بودند، که هنوز دانشمندان تا امروز به آن‌ها نرسیده‌اند ولی هیچ گام این علوم باعث تکبر حضرت نمی‌شد و حضرت همیشه رفتارهای متواضعانه از خود نشان می‌دادند، همان گونه که شخصی به نام ابی‌خدیجه در بیان تواضع امام این گونه نقل می‌کند:
«امام صادق «علیه‌السلام» همچون بردگان با تواضع تمام می‏‌نشست و دست خویش را بر زمین می‏‌نهاد و با سه انگشت غذا می‌‏خورد و…» [۲]
۲: حضرت اهل مزاح و تبسم بود: مزاح اگر در حد اعتدال باشد و آلوده به گناهى نشود، نه تنها چیز بدى نیست بلكه مى‌‏توان آن را بخشى از مسأله حسن خلق و گشاده رویى و اخلاق فاضله محسوب داشت، و بى‏‌شك اگر به افراط كشیده شود، یا با گناه آلوده گردد مبدل به یكى از رذایل اخلاقى مى‏‌شود، لذا یکی از صفات انسان مومن مزاح و حالت تبسم است همان گونه که رسول خدا نیز این گونه بودند و امام علی «علیه‌السلام» در این خصوص می‌فرماید:
«رسول خدا هرگاه یكى از یاران خود را اندوهگین مى‏‌دید او را با شوخى و مزاح خوشحال مى‏‌كرد» [۳]
در احوال امام صادق «علیه‌السلام» نیز وارد شده است که حضرت اهل مزاح و تبسم بودند به طوری که یکی از پیروان حضرت نقل می‌کند که:

«من هماره امام صادق «علیه‌السلام» را می‏‌دیدم و آن حضرت بسیار اهل مزاح و تبسم بود.» [۴]
حضرت علاوه بر این که خود اهل مزاح و شاد کردن دل‌های مومنین بودند دیگران را نیز به این گونه رفتارها توصه کرده و به یکی از یاران خود فرمودند:
«چقدر شما با یكدیگر شوخى مى‏‌كنید»؟ او در پاسخ گفت: بسیار كم. حضرت فرمودند: این كار را نكنید و مزاح را ترك نگویید زیرا مزاح شاخه‌‏اى از حسن خلق است، و به وسیله آن شادى در دل برادر مؤمن خود وارد مى‏‌كنى و پیامبر «صلى‌ الله‌ علیه‌ و آله» با افرادى شوخى مى‏‌كرد، تا آنها را خوشحال كند»[۵]

۳: حضرت اهل عبادت بود: عبادت رابطه زیبا و عاشقانه انسان با خدای سبحان است، عبادت یکی از اهداف حضرت حق از خلقت انسان است، عبادت در زندگی امام صادق به خوبی قابل لمس بود، حضرت در طول عمر شریفش یا در حالت روزه، یا در حالت نماز و یا درحالت ذکر به سر می‌برد به طوری که این رفتار برای دیگران نیز قابل مشاهده بود، یکی از یاران حضرت در این خصوص می‌گوید:

«امام صادق مردى بود كه فارغ از یكى از سه خصلت نبود: یا روزه مى‏‌داشت یا نماز می‌خواند یا ذكر مى‏‌گفت، از بزرگان عباد و اكابر زهاد بود كه از خداى عز و جل مى‌‏ترسند بسیار حدیث مى‌‏كرد و خوش مجلس بود و پرفائده…»[۶]
چقدر خوب است همه ما که از دوستداران حضرت هستیم خود را به این صفات زیبا مزین کنیم و پای جای قدم‌های مبارک حضرت گذاشته تا در دنیا و آخرت سعادتمند و پیروز باشیم.

………………………….
پی نوشت‌ها:
[۱]. نرم افزار سخنور، موسسه احرار اندیشه
[۲]. «ِ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ كَانَ یَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ یَضَعُ یَدَهُ عَلَى الْأَرْضِ وَ یَأْكُلُ بِثَلَاثِ أَصَابِعَ وَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ یَأْكُلُ هَكَذَ» [بحار الأنوار، ج ‏۶۳، ص ۴۱۵]
[۳]. ««كانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله لَیَسُرُّ الرَّجُلَ مِنْ اصْحابِهِ اذا رَآهُ مَغْمُوماً بِالْمُداعَبَة» [مستدرك الوسائل، جلد ۸، ص ۴۰۸.]
[۴]. « قال مالك و لقد كنت أری جعفر بن محمد (ع) و كان كثیر الدعابة و التبسم فإذا ذكر عنده النبی (ص) اصفر و ما رأیت یحدث عن رسول الله (ص) إلا علی طهارة » [بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۳۳]
[۵]. «كَیْفَ مُداعَبَةُ بَعْضِكُمْ بَعْضا، فَلا تَفْعَلُوا فَانَّ الْمُداعَبَةَ مِنْ حُسْنِ الْخُلْقِ، وَ انَّكَ لَتُدْخِلُ بِها السُّرُورَ عَلى اخِیكَ وَ لَقَدْ كانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله یُداعِبُ الرَّجُلَ یُرِیدُ انْ یَسُرَّهُ» [. اصول كافى، جلد ۲، صفحه ۶۶۳، حدیث ۳.]
[۶]. «كَانَ ع رَجُلًا لَا یَخْلُو مِنْ إِحْدَى ثَلَاثِ خِصَالٍ إِمَّا صَائِماً وَ إِمَّا قَائِماً وَ إِمَّا ذَاكِراً وَ كَانَ مِنْ عُظَمَاءِ الْعِبَادِ وَ أَكَابِرِ الزُّهَّادِ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كَانَ كَثِیرَ الْحَدِیثِ طَیِّبَ…» [ أمالی الصدوق، ص ۱۷۰]