اسلام ، دين علم و دانش است ، اسلام دين تعقل و تفكر است ، مكتب اسلام داراي فرهنگ انسان سازي است و هادي مردم به راه تعالي و تكامل است .
اسلام مي خواهد پيروانش دانا و بينا بار آيند و حداقل از معلومات ابتدايي و قدرت خواندن و نوشتن برخوردار باشند.
پيشواي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم بين مردم بي سواد عصر جاهليت مبعوث به نبوت گرديد. مردمي كه از كتاب و درس و از خواندن و نوشتن بهره اي نداشتند و جز از افتخارات احمقانه و تعصبات جاهلانه سخن نمي گفتند.
در چنين محيط عقب افتاده و منحطي اولين آياتي كه از طرف باريتعالي به نبي اكرم صلي الله عليه و آله و سلم وحي شد، حاوي مطالبي پيرامون علم و قلم و هدايت كننده به مردم به خواندن و نوشتن بود:
بسم الله الرحمن الرحيم
اقراء باسم ربك الذي خلقَ خلق الانسان من علقَ اقراء و ربك الاكرمَ الذي علّم بالقلمَ علّم الانسان ما لم يعلمَ؛(1)
((بخوان به نام خداوند كريم تر از هر كريم . خداوندي كه با قلم تعليم داد و به آدمي آموخت آن را كه نمي دانست .))
رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم براي آن كه از طفوليت كودكان مسلمين را به راه تحصيل علم سوق دهد و آنان را به درس خواندن ماءنوس سازد، به پدران فرمود:
((از حقوقي كه فرزندانتان به شما دارند، اين است كه به آنان كتابت را بياموزيد.))
و قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم :
مِن حق الولد علي والده ثلاثه يحسن اسمه و يعلمه الكتابة و يزوجه اذا بلغ ؛(2)
رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود:
((سه چيز از جمله حقوقي است كه فرزند به پدر دارد.
اول اين كه براي او اسم نيكو انتخاب نمايد.
دوم آنكه كتابت را به وي بياموزد.
و سوم اين كه موقعي كه بالغ شد، وسايل ازدواجش را فراهم آورد.))
به شرحي كه در كتب تاريخ آمده ، مسلمانان در جنگ بدر بر مشركين پيروز شدند و جمعي از آنان را به اسارت گرفتند و با خود به مدينه آوردند.
بنا بر اين شد كه هر اسيري مبلغي را فديه بدهد و آزاد شود و چون اسيران از نظر تمكن مالي متفاوت بودند، مقرر گرديد كه هر اسيري به قدر استطاعت خويش فديه بپردازد.
حداقل فديه ، هزار درهم بود و حداكثرش از چهارهزار درهم تجاوز نمي كرد. براي آن كه بدانيم خواندن و نوشتن اطفال مسلمين در نظر پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم تا چه حد ارزنده و مهم بود، به اين جمله كه عين عبارت ناسخ التواريخ است ، توجه نماييد.
((آنگاه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم به اصحاب فرمود:
اسيران را نيكو بداريد و نيكويي كنيد و از مساكين فديه نخواهيد و حضرت صلي الله عليه و آله و سلم حكم فرمودند كه هر يك از آن مسكينان كه صنعت كتابت مي دانستند، ده تن از كودكان انصار را خط بياموزند و آنگاه آزاد شوند.))(3)
آيا چنين امري در دنيا سابقه دارد كه لشكر غالب ، از لشكر مغلوب ، ياد دادن ، خواندن و نوشتن را به عنوان غرامت جنگ بپذيرد و اسيران دشمن را آزاد نمايد؟ علم براي بشر كمال واقعي و برتري حقيقي است .
علم با جوهر ذات عالم ، آميخته است و در همه احوال با او هست .
اطلاعات و معلومات بشر در چهارده قرن قبل ، محدود بود و از اسرار نهفته جهان آفرينش آگاهي نداشت .
اولياي گرامي اسلام در همان زمان كلمه علم را درباره دانسته هاي محدود آن روز به كار برده و فوايد و آثارشان را ذكر نموده اند.(4)

1- سوره مباركه علق ، آيات ابتدايي .
2- مستدرك الوسايل ، ج 2، ص 625.
3- ناسخ التواريخ ، حالات رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم ، چاپ قديم ، ص 125.
4- شرح و تفسير دعاي مكارم الاخلاق ، ج 3، ص 283.