تربيت خانواده مهدي ياور
مهمترين عرصه‌ي نقش‌آفريني يك زن، محيط خانواده است كه زن مي‌تواند در دو نقش همسري و مادري به تربيت نسل امروز و فرداي جامعه‌ي مهدوي بپردازد. « اگر ولايت مداري و محبّت به ولي خدا را يكي از مهمترين ارزش‌هاي يك فرد شيعه بدانيم كه خانواده متولّي انتقال آن است؛ در راستاي همان رسالتي كه در جهان هستي، خالق انسان‌ها براي آنان قرار داده است و معمار انقلاب، حضرت امام خميني(ره)نيز به خوبي آن را چنين تعبير نمودند كه: همانطور كه قرآن، انسان‌‌ساز است، زن نيز انسان ساز است؛ زنان عهده‌دار مسئوليتي خطير مي‌باشند. اگر پايه‌ي اصلي تربيت و رشد صحيح فرد براي اجتماع را در خانواده جست و جو كنيم؛ زن به عنوان مربّي خانواده و عامل اصلي انتقال ارزش‌ها، جايگاه ويژه‌اي خواهد يافت. لذا نقش انسان‌سازي زن در طول هستي از اصيل‌ترين نقش‌هاي وي بوده است و در اهميّت آن همين بس كه مفسّر عاليقدر جهان اسلام، آيت الله جوادي آملي، مي‌فرمايند: هر گاه زن اصالت را به نقش‌هاي ديگري غير از مادري و همسري دهد؛ از صراط مستقيم خارج است[1].»
با توجه به اهميت جايگاه زن در خانواده، زن مهدي ياور بايد در جهت زمينه‌سازي ظهور امام زمان (ع) و تربيت ياران و دوستان آن حضرت در دو جنبه‌ي همسري و مادري نقش آفريني كند. «از ديدگاه قرآن، زن گاهي به عنوان تكميل‌كننده وجود مرد و گاهي بدون وجود مرد، مستقلاً در جريان تاريخ سازي و تمدّن آفريني و انسان‌سازي، نقش منحصر به فردي را در اختيار دارد. به طور مثال، قرآن كريم، تربيت و آفرينش پيامبران بزرگ الهي همچون: ابراهيم(ع)، اسماعيل(ع)، نوح(ع)، موسي(ع)، و پيامبر گرامي اسلام(ص)را مديون تلاش زنان آنان معرّفي مي‌كند كه در آن، زن به عنوان مادر يا همسر، داراي نقش اساسي بوده و در خصوص حضرت عيسي(ع) داراي نقش انحصاري است. در كنار حضرت ابراهيم(ع)، شخصيتي چون هاجر وجود دارد كه با تربيت اساعيل(ع)، نسل صالحي از ابراهيم(ع) را به جامعه‌ي بشري تقديم كرد[2].»
در اينجا نقش زن مهدي ياور را در دو حوزه همسري و مادري مورد بررسي قرار مي‌دهيم.

تأثير گذاري بر همسر
زن مهدي ياور بايد در گام اوّل براي تربيت و هدايت همسر خود، ابتدا مباني فكري و اعتقادي او را در حوزه‌ي دين و به خصوص، عقايد مهدوي تقويت و محكم نمايد. زن منتظر در همان ابعادي كه عقايد خود را پرورش داده است(و در بخش تربيت زن مهدي ياور بيان شد)مي‌بايستي به پرورش ذهن همسر خود بپردازد. مهمترين چيز در اين راستا، ترويج خدا محوري و موحّد‌پروري در محيط خانه است. «از جمله اهداف مشترك دولت كريمه‌ي مهدوي و نظام ايده‌آل خانوادگي، شرک زدايي، خدا محوري و موحّد پروري است. قرآن كريم، مهمترين رسالت انبياي الهي را در مرحله‌ي اول، مبارزه با شرك و پاكسازي اذهان، قلوب و جوامع انساني از مظاهر بت‌پرستي و شرك و در مرحله‌دوم، آشنا سازي بندگان با خداوند و صفات او و حركت تربيتي، حول كلمه‌ي توحيد معرفي مي‌نماید. [3]» زن مهدي ياور نيز درخانواده‌ي خود بايد نقش پيامبر گونه‌اي كه بر عهده‌ دارد را به خوبي ايفا كند و از راه‌هاي مستقيم و يا غير مستقيم به تحكيم پايه‌هاي توحيدي بپردازد.
تقويت ايمان و عقايد مهدوي همسر، از رسالت‌هاي مهم زن مهدي ياور است. امام علي(ع) در وصف ياران و سرداران حضرت مهدي(ع) مي‌فرمايند:« آنان با تمام توان، امامشان را در ميان مي‌گيرند، جان خويش را در نبردها سپر بلاي او سازند و هر چه را اراده كند با جان و دل انجام دهند.» … شناخت و اعتقاد مهدي ياوران، نسبت به امام خويش در ژرفاي وجودشان، ريشه دوانيده و سراسر وجودشان را فرا گرفته است … اين همان معرفتي است كه آن‌‌ها را از محبّت او سرشار كرده و مطيع و گوش به فرمان او قرار داده است. [4] زن منتظر، بايد از راه‌‌هاي مختلف به طور مستقيم مانند: صحبت كردن درباره‌ي مسائل مهدوي يا به طور غير مستقيم مثل تزئين خانه‌ي خود با احاديث مهدوي و … به معرفت‌سازي و عشق آفريني نسبت به حضرت، بپردازد و همسر خود را به عنوان ياور امام زمان(ع)و مطيع امر او، تربيت نمايد.
از جهتي زن مهدي‌‌ياور بايد به همسرش در ياري كردن امام زمان(ع) كمك كند. زن منتظر مي‌‌تواند با نگهداري از خانه و فرزندان، به مرد خود آرامش دهد و خيال او را از بابت محيط داخلي خانه، راحت كند تا او بتواند با آرامش خاطر به فعّاليّت‌هاي خود بپردازد و البته زن بايد به همسرخود در راستاي فعاليّت‌هاي مهدي پسند، جهت بدهد. زن مهدي‌ياور مي‌تواند به الگوي خود، فاطمه‌زهرا(س) تكيه كرده و مطابق رفتارهاي آن حضرت با همسرش رفتار كند.« فاطمه(س)در يكي از مواقع بسيار حساس و بحرانیِ اسلام، در خانه‌ي علي(ع) زندگي مي‌كرد. سپاه اسلام هميشه در حال آماده باش بود. در هر سال چندين جنگ واقع مي‌شد. علي بن‌ابي‌طالب (ع) در تمام يا اكثر اين جنگ‌ها شركت داشت. زهراي عزيز(س)، از مسئوليت‌سنگين و حساس خود خبر داشت و از حدود تأثير و نفوذ زن در روحيه‌ي شوهرش كاملاً مطلع بود. مي‌دانست كه زن داراي چنان نفوذ و قدرتي است كه به هر طرف خواست، شوهرش را مي‌برد. مي‌دانست كه ترقّي يا عقب ماندگي و سعادت يا بدبختي مرد، تا حدّ زيادي به روحيات و چگونگي رفتار زن بستگي دارد. خبر داشت كه خانه به منزله‌ي سنگر و آسايشگاه مرد است كه وقتي از ميدان مبارزات زندگي، برخورد با حوادث و مشكلات دنياي خارج خسته شد، به آن جا پناه مي‌برد تا تجدید نيرو كند و خودش را براي كار و انجام وظيفه آماده نمايد و رياست اين آسايشگاه مهم به عهده زن واگذار شده است.» [5] و فاطمه زهرا (س) چنان در اين مقام قوي عمل كرده بود كه امام علي(ع)مي‌فرمودند: من هرگاه به خانه‌ مي‌روم و فاطمه(س) را مي‌بينم؛ همه‌ي غم‌ها از دلم مي‌رود؛ و زن مهدي‌ياور بايد اينچنين عمل نمايد و همسر خويش را همراهي و ياري كند.

تربيت فرزندان مهدوي
زن مهدي‌ياور، بايد در جهت تربيت مهدوي نسل آينده و سرباز‌پروري براي زمان ظهور، تمام همّت و تلاش و علم خود را به كار گيرد و نقش بزرگ خود در زمينه‌‌ي تربيت فرزندان مهدي‌ياور را به خوبي ايفا كند. مادر مهدوي پرور، بايد از دوران پيش از تولد، بستر مناسب را براي قرار گرفتن فرزند در مسير صحيح، فراهم نمايد. مراقبت‌‌هاي ديني قبل از انعقاد نطفه، مراقبت‌هاي دروان جنيني مثل: تغذيه مادر از لقمه‌ي پاك و حلال، اجتناب مادر از گناهان، اهتمام مادر به انجام واجبات، انس‌ مادر با قرآن، توسل به ساحت پاك اهل بيت، انس شبانه روزي با ذكر و ياد امام زمان(ع)، زيارت حرم اهل بيت(ع) و نام‌گذاري نيكوي فرزند[6] از مواردي است كه زن مهدي‌ياور بايد قبل از توّلد كودكش رعايت نمايد.
با تولّد كودك، موجودي پاك و معصوم به دنيا مي‌آيد كه قلبش چونان زمين خالي است كه هر بذري در آن بريزيد، مي‌پذيرد … با مروري برآموزه‌هاي گران سنگ پيشوايان معصوم و انديشمندان مسلمان، در مي‌يابيم كه مسير تربيت فرزند از نخستين لحظه‌‌ي تولّد به صورت ملموس، و جدّي تر از قبل، با انجام سلسله‌اي از آداب اسلامي، دنبال مي‌شود. از منظر اسلامي، فرآيند تربيت و تأمين سلامت روحي و جسمي فرزند، پس از توّلد با مراسم تحنيك و كام برداري و گفتن اذان و اقامه در گوش كودك آغاز شده و با تصدّق، … وليمه، عقيقه و … شير دهي به مدت دوسال ادامه مي‌يابد. مراعات هر يك از اين آداب، تأثير ويژه‌اي در رشد و تربيت معنوي كودك خواهد داشت. [7]
در روايتي از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: فرزند، هفت سال سرور است، هفت سال خدمتكار و هفت سال وزير و دستيار … از امام صادق(ع) نيز روايت شده كه فرمود: … كودك بايد هفت سال بازي كند، هفت سال خواندن و نوشتن بياموزد و هفت سال به آموختن حلال و حرام بپردازد. [8]با توجه به اينكه هفت ساله‌ي اول زندگي كودك، در لسان روايات، مخصوص بازي است و در اين دوران القاي مفاهيم دشوار به كودك بي‌فايده و گاهي مضّر است؛ مادر مهدوي پرور بايد به طور غير مستقيم، عشق به خدا، پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) به خصوص حضرت ولي‌عصر(ع)را در درون كودك بپروراند و او را مهدي محّب تربيت نمايد. « رسول گرامي اسلام (ص) فرمودند: اَدِّبُوا اَولادكُم علي ثلاث الخِصال: حبّ نبيّكُم و حبّ اهل بيته و قرائه القرآن: فرزندانتان را با محبت من و محبّت اهل بيت من و قرآن، تربيت و تأديب كنيد[9].»
«زن منتظر اگر بنا دارد كه فرزندي مهدي‌ياور تربيت كند؛ بايد بداند كه هر چه محبّت و دلباختگي و ارتباط قلبي او با حضرت، بيشتر باشد و اين عُلقه در رفتار وي كه فرزند، شاهد آن است؛ نمود عيني داشته باشد، به همان ميزان مي‌تواند اين محبّت و دلباختگي و عشق را به فرزند خود، بدون آنكه نياز به آموزش رسمي باشد، انتقال دهد. وقتي فرزند، عشق سرشار مادر به امام زمان(ع) را مشاهده مي‌كند و وقتي مادر فضاي خانه را معطر به عطر ياد و ذكر حضرت مي‌كند؛ اين فضا‌ي آكنده از عشق و محبّت، در ساختن شخصيتي محبّ و عاشق نسبت به امام زمان(ع) مؤثر خواهد بود. تأكيد مي‌گردد كه دوران كودكي، دوران استفاده از ابزار استدلال و منطق نيست و آنچه در اين دوران اثر گذار است؛ جنبه‌ي احساس و عاطفي آن هم به صورت عملي است[10].»
«دوران كودكي، از ديدگاه تربيتي اسلام و همچنين از نظر علمي، دوران سيادت و آزادي كودك و دوران همه‌چيز خواستن و تحرك و جنب و جوش داشتن، دوران بازي و تفريح، دوران فعاليت‌هاي آزاد و بالاخره دوران آزادي و شکفتگي كودك است[11].» از جمله آثار ارزشمند فرمانروايي كودك در اين دوره؛ شكوفايي استعدادهاي نهفته، اعتماد كودك به پدر و مادر، مهيّا شدن كودك براي دوران اطاعت، تضمين آرامش روحي- رواني كودك و پرورش شخصيّت مستقل اوست.[12] «از جابر نقل شده كه: روزي داخل خانه‌ي رسول خدا(ص) شدم. ديدم حسن(ع) و حسين(ع) بر پشت آن حضرت سوارند و آن جناب با دست و پا راه مي‌رود و مي‌فرمايد: «بهترين شتر، شتر شماست و بهترين سوار شماييد[13]» زن مهدي ياور بايد با تمسّك به سيره‌ي نبوي و اهل بيت(ع) چنين فرزندان خود را پرورش دهد و براي آينده آماده كند.
پس از دوران كودكي و طي شدن هفت سال نخست اول زندگي، دوران نوجواني آغاز مي‌گردد. «در واقع پس از عشق آفريني در نهاد پاك كودك به ساحت انسان كامل در هفت سال نخست، اينك زمان آن‌مي‌رسد كه آن گرايش‌هاي پاك به باورهاي ريشه‌دار در نهاد پاك نوجوان تبديل گردد تا درخت تربيت مهدوي در يك سير تكاملي به رشد و نشاط و پويايي خود ادامه دهد[14]» از ويژگي‌هاي دوران تربيت نوجوان مهدي ياور؛ علم و ادب آموزي، نهادينه سازي فضايل اخلاقي، بلوغ فكري و جنسي است. با توجه به ويژگي‌هاي اين دوره، زمان نوجواني، بهترين زمان براي القاي معارف مهدوي و ايجاد معرفت نسبت به مسائل مهدويت است و مادر مهدوي پرور بايد از اين فرصت، كمال استفاده را بكند.
«فرزندان نوجوان ما بايد با شناخت مقامات و شئونات وجودي و فضائل اخلاقي حضرت مهدي(ع)، جايگاه حقيقي او را در نظام هستي باز شناسند و با شناخت فضايل اخلاقي آن حضرت، به اخلاق مهدوي تخلق يابند و پس از يافتن تناسب وجودي و اخلاقي با وجود آن حضرت، به سير و سلوكي عاشقانه و عارفانه در ارتباط ولايي با امام هدايت و تربيت نائل شوند[15]»
مادر مهدي ياور بايد توجه داشته باشد كه دوران حساس نوجواني، همانطور كه مي‌تواند، نوجوان ما را به نهايت كمال و معنويت برساند، اگر از آن غفلت شود، ممكن است نوجوان ما را به هلاكت و بدبختي بكشاند. پس بايد در اين دوران مهم، تمام همّ و تلاش خود را در جهت‌دهي به افكار و عقايد درست نوجوان خود صرف كنيم و براي توفيق در اين راه از خداوند و خود حضرت مهدي(ع) كمك بخواهيم.
پس از دوران نوجواني و مهدي‌باوری، به هفت ساله‌ي سوم زندگي فرزند مي‌رسيم كه طبق فرموده‌ي نبي رحمت(ص) دوران وزارت و دستياري است. از آنجا كه معتقديم، پدر و صاحب اختيار حقيقي فرزندان ما، امام معصوم زمان(ع) است. و فرزندان ما در دوران جواني نسبت به پدر حقيقي خويش و خانواده و جامعه‌ي بزرگ مهدوي مي‌بايست به عنوان يار و ياوري كارآمد، نقش آفريني كنند؛ جواني را دوران مهدي ياوري مي‌ناميم. بيان اين نكته خالي از لطف نيست كه اصحاب و ياران حضرت مهدي(ع)جملگي جوانند؛ چنانچه امير مؤمنان(ع) مي‌فرمايد: اصحاب مهدي(ع) جملگي جوانند و پيري در ميانشان نيست مگر به اندازه‌ي سرمه‌ درچشم يا نمك در غذا و كمترين چيز در غذا، نمك است. جوانان، بازوي قدرتمند دفاع و سازندگي هر جامعه و تأثير‌گذارترين افراد در تحولات جامعه‌اند؛ پس بايد تلاش كنيم اين نيروي عظيم و ارزشمند در سير سعادت و بالندگي به كار گرفته شود[16].
ويژگي‌هاي دوران جواني؛ وزارت و ملازمت، فراگيري احكام و معارف اسلامي، صفاي باطن، زيبا گرايي، انقلاب دروني و هيجان، نوگرايي، روحيه‌ي انتقادي، احساس فداكاري [17] و … است كه مادر مهدي ياور بايد از اين ويژگي‌ها به بهترين شكل براي تربيت جوان مهدي ياور خود، استفاده كند. امّا بايد توجه داشت كه اين دوره از تربيت بايد به صورت هدايت‌گري باشد و لازم است از امر و نهي مستقيم خوداري شود. اين دوره، دوران نهادينه ساختن ارزش‌هاي مهدوي و كسب ويژگي‌هاي زمينه سازان ظهور و ياوران امام زمان(ع) است، پس بايد به طور عملي يا مستقيم به جوان آگاهي‌هاي لازم را داد و همراه با ملاطفت و رفاقت با او، وي را در مسير صحيح ياوران حضرت مهدي(ع)هدايت كرد.

پی نوشت ها:

[1]- مريم معين الاسلام، علي غلامي، زن منتظر و منتظر پروري، ص 121.
[2] - مهدي نيلي‌پور، خانواده‌ مهدوي، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات مرغ سليمان، 1389، ص79.
[3]- مرتضي آقا تهراني، محمد باقر حيدري كاشاني، خانواده و تربيت مهدوي، قم، نشر اتود، 1389، ص 111.
[4] - همان،ص .135
[5]- ابراهيم اميني، فاطمه زهرا(س) بانوي نمونه‌ اسلام، چاپ پانزدهم، قم، انتشارات شفق، 1349، صص77و78.
[6] - مرتضي آقا تهراني، محمد باقر حيدري كاشاني، خانواده و تربيت مهدوي،ص 276.
[7]- همان،صص 288و289.
[8]- علي اكبر رضايي، روان‌شناسي كودك، يزد، زيتون، 1389، ص 128.
[9]- مريم معين الاسلام، علي غلامي، زن منتظر و منتظر‌پروري، ص 123.
[10]- مريم معين الاسلام، علي غلامي، زن منتظر و منتظر‌پروري، صص134و135.
[11]- مرتضي آقا تهراني، محمد باقر حيدري كاشاني، خانواده و تربيت مهدوي، ص 303.
[12]- همان، صص307-304.
[13]- ابراهيم اميني، فاطمه زهرا(س)بانوي نمونه اسلام، ص90.
[14] - مرتضي آقا تهراني، محمدباقر حيدري كاشاني، خانواده و تربيت مهدوي،ص334.
[15] همان ،ص 347.
[16]- مرتضي آقا تهراني، محمدباقر حيدري كاشاني، خانواده و تربيت مهدوي،صص382-380.
[17]- همان صص 398-388.