خواندن این متن با طمأنینه ، سودمند است:

روزنامه اطلاعات
تاريخ خبر: شنبه20 فروردین 1390 ـ 5 جمادی الاول 1432 ـ 9آوریل 2011 شماره 2500
يادداشت سردبير
تمدن
عليرضا خاني

گفته مي‌شود يك كمپاني آمريكايي براي به رخ كشيدن قدرت تكنولوژي‌اش، سيمي به ضخامت يك‌هزارم تار موي انسان دور قرقره‌اي پيچيد و براي كمپاني رقيبش در ژاپن فرستاد. مدتي بعد كمپاني ژاپني همان سيم را پس فرستاد در حالي كه روي آن سيم به فواصل منظم سوراخ شده بود.

اما آنها كه گمان مي‌برند شكوه تمدن ژاپن از قدرت تكنولوژيك آن برمي‌خيزد، دچار ساده‌انديشي و سطحي‌نگري‌اند. تمدن يگانه كالايي است كه مبادله نمي‌پذيرد وفقط بايد در درون يك ملت «توليد» شود. اگر آن طور بودكه همه ملت‌ها با خريد فناوري متمدن مي‌شدند رفتار برخي شهروندان خودمان را كه سوار بر آخرين مدل خودروهاي ژاپني با آخرين فناوري آنها هستند، ببينيد. قدرت فناوري خيره كننده چشم‌بادامي‌هاي ژاپن، به رغم همه جلال وشكوهش، «فرع»ي است كوچك بر تمدني كه اين ملت آفريده است. «اصل» اين تمدن را بيش از آنچه در كارخانه‌هاي معظم ايالت اُزاكا بتوان يافت در ويرانه‌هاي دلخراش ايالت فوکوشيما مي‌توان ديد. وقتي رفتار متمدنانه آوارگاني كه از پي مخوف‌ترين زلزله‌ قرن، منظم و تميز در صف آب مي‌ايستند وبي جنجال و هياهو و ناسزا فقط به اندازه مصرف همان روز خود، آب دريافت مي‌كنند با رفتار مردمان يك كشور جهان سومي، در شرايطي كاملا عادي، مقايسه مي‌كنيم، معناي تمدن نمايان مي‌شود.

در همه فيلم‌ها و عكس‌هاي خبري كه از روزهاي پس از زلزله و سونامي ويرانگر ژاپن منتشر شد يك صحنه درگيري، ازدحام، هجوم، غارت فروشگاه، ولع براي دريافت كمك‌هاي اعطايي، بي‌نظمي و حتي فرياد و جزع ديده نمي‌شد. يكي از خبرگزاري‌ها خلاصه مشاهدات خبرنگارانش را چنين بازتاب داده است:

1ـ صفوف منظم آب و غذا بدون هيچ حرف زننده يا رفتار خشن.

2ـ هيچ ساختماني در زلزله 9 ريشتري آسيب نديد. همه خسارت‌ها مربوط به سونامي و ورود دريا به شهر بود.

3ـ غارتگري ديده نشد. زورگويي يا از دست ديگران ربودن ديده نشد. فقط تفاهم بود.

4ـ 50 نفر از كارگران نيروگاه اتمي، به رغم نشت مواد راديو اكتيو، با از جان گذشتگي ماندند تا به خنك كردن دستگاه‌ها ادامه دهند.

5ـ حتي يك مورد سوگواري شديد يا زدن به سر و صورت ديده نمي‌شد. مصيبت و غم همراه با طمانينه بود.

6 ـ مردم فقط اقلام مورد نياز خود را تهيه كردند و اين باعث شد به همه آب و آذوقه برسد.

7ـ مردم از افراد ناتوان و پير و بيمار دستگيري مي‌كردند. رستوران‌ها قيمت‌ها را كاهش دادند. يك خودپرداز بدون محافظ دست نخورده ماند.

8ـ همه دقيقاً مي دانستند بايد چه كاري انجام دهند. انگار بار دومي بود كه اين اتفاق افتاده است!

9ـ رسانه‌ها در انتشار اخبار محتاط و دقيق بودند. از انتشار گزارش‌هاي التهاب‌آفرين خودداري مي‌كردند و فقط اخبار آرام‌بخش پخش مي‌شد.

10ـ هنگامي كه در يك فروشگاه برق رفت، مردم اجناس را برگرداندند سرجايشان و به آرامي فروشگاه را ترك كردند.

اين همان تمدني است كه بقيه محصولات و مصنوعات تمدني، بر آن بنا شده است. سوني و پاناسونيك و هيتاچي و تويوتا و هوندا و نيسان موتورز بر اين تمدن بنا شده است. چنين فرهنگ و چنان رفتار مدني است كه منجر به رشد و توسعه در همه عرصه‌ها و همه ابعاد مي‌شود. زيربناي ناب تمدن يك سرزمين را بايد در مواقع بحران ديد. اينها را مقايسه كنيد با رفتار بسياري از هموطنان خودمان، آن هم در مواقع عادي و فراواني و ثبات، ببينيد ابعاد تفاوت را.

فرق است ميان مردمي كه پس از جنگ ويرانگر جهاني و انفجار دو بمب اتمي در كشورش، كارگرانش در سراسر جهان نان خالي مي‌خوردند و هر يك «سنت»شان را به «ين» تبديل مي‌كردند تا سرزمينشان را بسازند با قشر تازه به دوران رسيده كشورهاي جهان سومي كه هر يك «واحد پول ملي»‌شان را به دلار تبديل مي‌كنند تا در جهان غرب سرمايه‌گذاري كنند.

دوستي نقل مي‌كرد ساليان پيش به همراه چند هموطن براي كار به ژاپن رفته بوديم و چند اتاق كنار هم اجاره كرده بوديم. اتاق‌ها قفل و بست نداشت. هرچه به صاحبخانه گفتيم چرا قفل و كليد ندارد، گفت براي چه نگرانيد. اينجا امن است. كسي به شما كاري ندارد. بالاخره بعد از چند روز با شرمندگي به او حالي كرديم كه از شما نگران نيستيم، از خودمان نگرانيم!

به هرحال، تمدن را نه مي‌توان خريد و نه مي‌توان با شعار و دستور به دست آورد. «تمدن» محصولي است كه بايد در فرايندي عاقلانه، متعهدانه، هوشمندانه و بغايت منظم توليد شود. زمينه توليد تمدن نه دانشگاه و كارخانه و وزارتخانه و دولت، كه «خانواده» و «آموزش و پرورش» است.