عن علي عليه السلام قال : خير المكارم الايثار(1)
حضرت علي عليه السلام فرموده :
((ايثار، بهترين كرامت اخلاقي براي انسان هاست .))
بي گمان در صدر اسلام يكي از عوامل نشر دين حق و گسترش آيين الهي ايثار و تفضل مسلمانان بود كه با خلوص نيت و به انگيزه ايمان نسبت به يكديگر انجام مي دادند و براي اين مطلب شواهدي در آيات و روايات و تاريخ وجود دارد كه در اين جا براي شاهد، پاره اي از آنها ذكر مي شود.
كعبه مكرمه معبد مقدس و مطاف بسياري بود كه همه ساله از دور و نزديك براي حج و عمره به مكه مي آمدند. رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم براي آن كه دعوت خود را به گوش اقوام مختلف برساند و آنان را از ماءموريت خويش آگاه سازد در آن شهر توقف نمود و ناملايمات گوناگون و آزارهاي مختلفي را كه از مشركين مي ديد تحمل مي كرد و به تبليغ خود ادامه مي داد.
موقعي كه دشمنان با هم متحد شدند و به قتل آن حضرت همت گماردند، ماندن در مكه معظمه براي پيشواي اسلام به مصلحت نبود، لذا حضرتش بر آن شد كه از مكه خارج شود و به مدينه مهاجرت نمايد. پس از اين حضرت تصميم خود را عملي نمود و به مدينه حركت كرد. پيش از آن كه نبي معظم به مدينه برود، مبلغي از طرف حضرت به مدينه رفته بود، اسلام را تبليغ نموده بود و مردم مدينه از دعوت آن حضرت آگاهي داشتند و عده قابل ملاحظه اي به اسلام ايمان آورده بودند. از اين رو پيشواي معظم اسلام هنگام ورود به مدينه مورد استقبال واقع شد و اهالي مقدم مباركش را مورد احترام و تكريم قرار دادند.
مسلمانان كه در مكه ايمان آورده بودند، پس از هجرت آن حضرت در مضيقه بيشتر قرار گرفته و مورد تحقير و اهانت زيادي واقع شدند و به آنان اجازه توقف در مكه و انجام فرايض ديني داده نمي شد. ناچار به فكر افتادند كه تدريجا مكه را ترك گويند و خويشتن را از آن محيط فاسد و شرك آلود برهانند و براي تحقق بخشيدن به اين هدف لازم بود از خانه و زندگي و از اموال و اثاث خود چشم بپوشند، زيرا مشركين اجازه نمي دادند كه آنان اموال خويش را از مكه خارج كنند.
اين تهيدستان از وطن رانده شده ، سرمايه اي با خود جز ايمان به خداوند و اميد به فضل باريتعالي ، نداشتند و هدف آنان اعلاي حق و ياري پيشواي اسلام بود.
قرآن شريف درباره اينان فرموده است :
للفقراء المهاجرين الذين اخرجوا من ديارهم و اموالهم يبتغون فضلا من الله و رضوانا و ينصرون الله و رسوله اولئك هم الصادقون ؛(2)
((فقراي مهاجرين كه از ديار و اموالشان اخراج گشته اند، در طلب فضل و خشنودي باريتعالي بوده اند. اينان با خلوص و صداقت در انديشه ياري خدا و پيامبرش هستند و اين فكر مقدس را در سر مي پرورند.))
ايامي كه مهاجرين به مدينه آمده بودند و در فقر و تنگدستي به سر مي بردند، مقدار قابل ملاحظه اي از اموال يهودي هاي بني نضير بدون جنگ و جدل به دست مسلمانان افتاد.
چون اين اموال غنيمت جنگي نداشت و مشترك بين همه نبود، به امر باريتعالي در اختيار شخص رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم قرار گرفت .
خداوند اموال بني نضير را اختصاص به رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم داد تا هر طور كه بخواهد عمل كند. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم آن را بين مهاجرين تقسيم نمود و به انصار چيزي از آن نداد جز سه نفر كه نياز داشتند و آنان ابودجانه و سهل بن حنيف و حارث بن صمه بودند.
جمعيت انصار از اختصاص اموال بني نضير به مهاجرين نه تنها از پيشواي اسلام آزرده خاطر نگشتند بلكه داوطلب ايثار گرديدند و روي بزرگواري و تفضل حاضر شدند از جهت مسلكن و لباس و غذا آنان را ياري دهند، حتي بعضي از انصار كه خودشان از جهتي نيازمند بودند مهيا گشتند مهاجرين را بر خود مقدم دارند و اين مطلب در قرآن شريف آمده است :
و الذين تبوّءوا الدار و الايمان من قبلهم يحبون من هاجر اليهم و لا يجدون في صدورهم حاجة مما اوتوا و يؤ ثرون علي انفسهم و لو كان بهم خصاصة ؛(3)
انصار كه پيش از آمدن مهاجرين مدينه را جايگاه ايمان ساخته بودند با ورودشان نسبت به آنان ابراز علاقه كردند، علاوه بر آنكه در دل احساس احتياجي به اموال بني نضير داشتند، حاضر شدند از روي تفضل به مهاجرين ايثار نمايند، هر چند بعضي از انصار خود در مضيقه بودند ولي مهاجرين را بر خويشتن مقدم داشتند.
ايثار و تفضل از ناحيه انصار نسبت به مهاجرين بي بضاعت در صدر اسلام و نزول آيه : و يؤ ثرون علي انفسهم و لو كان بهم خصاصة يكي از بزرگترين كرامات اخلاقي را پايه گذاري نمود.
اولياي گرامي اسلام ضمن روايات بسياري با تعبيرهاي مختلف همواره قدر و منزلت اين كرامت اخلاقي را خاطرنشان مي ساختند و در بعضي از روايات در پايان حديث آن آيه شريفه را نيز قرائت مي نمودند.
امام صادق عليه السلام در وصف مومنين كامل چنين فرموده است :
هم البررة بالاخوان في حال اليسر و العسر و المؤ ثرون علي انفسهم في حال العسر كذلك وصفهم الله فقال ((و يؤ ثرون علي انفسهم))؛(4)
آنان نسبت به برادران در حال تنگدستي و در حال گشايش نيكوكارانند. اينان در حال مضيقه ، ديگران را بر خود مقدم مي دارند و خداوند اين گروه بزرگوار را اين چنين توصيف نموده و فرموده است :
و يؤ ثرون علي انفسهم و لو كان بهم خصاصة
شاگردان تربيت يافته مكتب ايثار كوشا بوده اند كه اين كرامت نفس را در ضمير خود زنده نگه دارند و در فرصت هايي كه به دست مي آورند ديگران را بر خويشتن مقدم مي داشتند.
عن اءَنَس قال : انه اءهدي لرجل من اصحاب النبي صلي الله عليه و آله و سلم راءس شاة مشويّ فقال : ان اءخي فلانا و عياله اءحوج الي هذا حقا فبعث (به) اليه فلم يزل يبعث به واحد بعد واحد حتي تداولوا بها سبعة اءبيات حتي رجعت الي الاول ؛(5)
انس بن مالك مي گويد: به يكي از اصحاب پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم كله گوسفند بريان شده اي اهدا گرديد.
مرد صحابي با خود گفت : فلان برادرم و عيالش به اين غذا از من محتاجتر است ؛ پس براي وي فرستاد. او نيز به تصور احتياج بيشتر برادر ديگري براي آن برادر اهدا نمود. و خلاصه كله بريان شده هفت دور چرخيد و سرانجام به منزل مرد صحابي يعني آن كسي كه به وي اهدا شده بود برگشت .
البته اين چند نفر مسلمان نياز فوري به آن غذا نداشتند ولي با اين عمل مراتب ايثار و تفضل آنان نسبت به يكديگر روشن گرديد.(6)(7)(8)

1- غررالحكم ، ص 387.
2- سوره مباركه حشر، آيه 8.
3- سوره مباركه حشر، آيه 8.
4- ميزان الحكمه ، ج 1، ص 6.
5- مستدرك الوسايل ، ج 7، ص 213.
6- شرح و تفسير دعاي مكارم الاخلاق ، ج 2، ص 165.
7- وسائل الشيعه ، ج 11، ص 430.
8- شرح و تفسير دعاي مكارم الاخلاق ، ج 2، ص 120.