قال على (علیه السلام):
«اَلا لا خَیْرَ فى عِلْم لَیْسَ فیهِ تَفَهُّمٌ، اَلا لاخَیْرَ فى قِرائَة لَیْسَ فیها تَدَبُّرٌ، اَلا لاخَیْرَ فى عِبادَة لا فِقْهَ فیها»; «آگاه باشید! علمى که در آن فهم نباشد فایده اى ندارد. بدانید! قرائت قرآن اگر همراه با تدبّر و اندیشه (در معانى آن) نباشد بى فایده است. آگاه باشید! عبادتى که در آن تفکّر و اندیشه نباشد خیرى ندارد»(1).

شرح و تفسیر
سؤال: در جمله اوّل مى خوانیم: «علمى که در آن فهم نباشد خیرى ندارد» مگر مى شود علم و دانشى بدون تفهّم حاصل گردد؟
پاسخ: بله، بسیار است علم و دانش هایى که حاصل آن تنها ذخیره کردن مشتى دانستنى ها و قواعد یا فورمول هاى خشک است که صاحب آن، در آن تفکّر نمى کند و به نتیجه آن نمى اندیشد. دانشمندى که توانست هسته اتم را بشکافد و این نیروى عظیم را آزاد کند، براى چه هدفى این کار را کرد؟ آیا هدفش نابودى همه موجودات زنده و از بین بردن تمام آثار حیات و زندگى در شهر «ناکازاکى» و «هیروشیماى» ژاپن بود، که هنوز هم بعد از ده ها سال متأسّفانه آثار شوم آن موجود است!؟
یا منظورش تولید نیروگاه هاى برق بود، تا به وسیله آن جهان را روشن کند و چرخ هاى کارخانجات را به گردش درآورد و استفاده هاى مثبت فراوان دیگر از آن بشود؟
متأسّفانه بسیارى از دانشمندان مادّى در علوم و دانش هاى خویش تفهّم ندارند، بدین جهت دنیا تبدیل به ظلمتکده اى مى گردد. دنیایى که دانشمندان آن هدفى جز لذّات مادّى ندارند و براى آن ها تفاوتى نمى کند که با اختراعات و اکتشافات آن ها کارخانجات داروسازى فعّال شود یا کارخانجات بمب سازى، بلکه هر کدام درآمد بیش ترى عاید آن ها کند و دلارهاى فزون ترى به جیب آن ها سرازیر نماید، همان را ترجیح مى دهند! چنین دنیایى حقیقتاً ظلمتکده و چنان دانشى در حقیقت زیانبار است!
در جمله دوم مى خوانیم: «آگاه باشید تلاوت قرآن اگر توأم با اندیشه نباشد سودى ندارد» آرى، بسیارند کسانى که قرآن تلاوت مى کنند، ولى مورد لعن قرآن هستند(2)! زیرا به دستورات این نسخه شفابخش آسمانى عمل نمى کنند; آن ها هنگامى که آیات مربوط به غیبت را مى خوانند، در حالى که خود غیبت مى کنند مورد لعن این آیات قرار مى گیرند! هنگامى که آیات مربوط به ربا را قرائت مى کنند، در حالى که آلوده به این گناه بزرگ و کثیف هستند، مورد لعن آیات ربا واقع مى شوند! و همچنین در سایر آیاتى که به آن عمل نمى کنند.
«تدبّر» از ریشه «دَبْر» (بر وزن ابر) گرفته شده و به معناى عاقبت اندیشى است، تلاوت کننده قرآن هنگام تلاوت آیات شریفه باید به عاقبت کسانى که آیات تلاوت شده در مورد آن ها سخن مى گوید بیندیشد که قرائت یک آیه همراه با تدبّر از یک ختم قرآن بى تدبّر ارزشمندتر است!
در جمله سوم مى فرماید: «عبادت بدون تفکّر هم فایده اى ندارد». آیا هنگامى که در مقابل پروردگار مى ایستیم و آیات بلند و پرمحتواى سوره حمد را مى خوانیم، در معانى آن آیات تفکّر مى کنیم؟ وقتى به (اِیّاکَ نَعْبُدُ وَ اِیّاکَ نَسْتَعینُ)مى رسیم، نگاهى به قلب خویش کنیم و ببینیم آیا حقیقتاً فقط خدا را مى پرستیم و فقط از او کمک مى گیریم؟ یا هواى پرستى، مال پرستى، مقام پرستى در کُنج دل ما جایى براى پرستش خدا نگذارده است!؟ هنگامى که به تشهّد مى رسیم و به یگانگى خداوند شهادت مى دهیم، سرى به قلب خویش بزنیم و ملاحظه کنیم که آیا هیچ بتى در خانه قلب ما وجود ندارد، یا این خانه خدا به اشغال انواع بت ها در آمده است؟ آرى باید عبادت همراه با تفکّر باشد، چرا که یک عبادت همراه با تفکّر مى تواند سرنوشت ما را متحوّل و دگرگون نماید.
ا—————-
1. اصول کافى، کتاب فضل العلم، باب صفة العلماء، حدیث سوم.
2. میزان الحکمة، باب 2311، حدیث 16250، (جلد 8، صفحه 90).

#شرح_حدیث

امام علی (ع) : احمق ترین مردم کسی است که صفت بد و رذیله ای را در مردم ناپسند و زشت میشمارد و خود دارای همان صفت ناپسندیده است. غررالحکم جلد 1 صفحه 210

امام علی (ع) : کار خیر جز با سه چیز به کمال نمی رسد : 1.به کوچک شمردن آن 2.به مخفی داشتن و پوشاندن آن 3.به شتاب و عجله داشتن در انجام آن غررالحکم صفحه 422

امام علی (ع) : 1.دنیا همه اش جهل است مگر آنجا که با علم همراه گردد 2.علم همه اش برای صاحبش حجت است جز آنچه که به آن عمل شود. 3.عمل تمامش در خطر است جز آنجا که با اخلاص قرین شود. 4.و اخلاص هم در معرض خطر خواهد بود تا اینکه بنده پایان کارش با عاقبت به خیری باشد و پس از مرگ وارد بهشت گردد. بحار الانوار جلد 67 صفحه 242

امام علی (ع) : هرکس خدمت دنیا کند دنیا او را به خدمت خواهد کشید و کسی که خدای سبحان را خدمت نماید خدا در خدمت او خواهد بود. غررالحکم صفحه 712

امام علی (ع) : ترسناکترین چیزی که از آنها بر شما خائفم دو چیز است : 1.پیروی از هوای نفس 2.آرزوهای طولانی ، اما پیروی از هواهای نفسانی شما را از حق باز می دارد و آرزوهای طولانی آخرت را از یاد شما برد. نهج البلاغه خطبه 42

امام علی (ع) : مرا چیست که می بینم مردم هنگامی که شب نزدشان غذائی حاضر می نمایند حتما چراغی می افروزند تا ببینند چه غذائی در شکم خود وارد می سازند ؟ ولی به غذای روحشان اهمیت نمی دهند و چراغ عقل را به وسیله علم معنوی و الهی روشن نمی سازند تا از عوارض بد و زیانبار جهالت و گناهکاری در اعتقادات و اعمال سالم بمانند. سفینة البحار جلد 2 صفحه 84

 ولایت امیرالمومنین امام علی صلوات الله علیه، ملاک تشخیص کفر و ایمان و ضلالت و شرک انسانها
 امام باقر صلوات الله علیه فرمود :ان الله عزوجل نصب علیا علیه السلام علما بینه و بین خلقه ؛ فمن عرفه کان مومنا و من انکره کان کافرا و من جهله کان ضالا و من نصب معه شیئا کان مشرکا و من جاء بولایته دخل الجنه
 خدای عز و جل حضرت علی صلوات الله علیه را ع‍لم و نشان هدایتی میان خود و آفریدگانش قرار داده است. پس هر کس اورا براین منصب بشناسد و بدان ملتزم باشد،مومن است و هر کس انکارش کند،کافر است و هرکس او را نشناسد،جاهل است و هر کس دیگری[غیر از اهل بیت] را کنار او بر این منصب ببیند، مشرک است و هر کس ولایت او را همراه خود بیاورد، داخل بهشت می شود
(الکافی، ج ۱، ص ۴۳۷ )

 از رسول خدا حضرت محمد صلى ‏الله ‏عليه ‏و آله و سلم نقل شده که فرموده اند:
 

هر كه دختري داشته باشد وخوب تربيتش كند واو را به خوبي دانش بياموزد واز نعمتهايي كه خداوند به او عطا كرده به وفور بهره مندش سازد، آن دختر، سپر و پوشش پدر در برابر آتش دوزخ خواهد بود

(میزان الحکمة ج۱ ص ۱۰۷حدیث ۴۰۳

شيخ برقي به سند موثق از حضرت صادق ( عليه السلام ) روايت كرده است
كه هر كه بعد از فارغ شدن از نماز پيش از آنكه زانوهاي خود را از جاي خود حركت دهد ده مرتبه اين تهليل را بخواند حق تعالي چهل هزار هزار گناه او را محو كند و چهل هزار هـزار حسنه براي او بنويسد و چنان باشد كه دوازده مرتبه قرآن را ختم كرده باشد و فرمود كه من صد مرتبه مي خوانم و شما را ده مرتبه كافي است :

اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ،
، اِلهاً واحِداً اَحَداً صَمَداً، لَمْ يَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً،

. و فضيلت اين تهليل بسيار وارد شده است خصوصاً در تعقيب نمازصبح و شام و هنگام طلوع و غروب آفتاب.

امام صادق علیه السلام میفرمایند:

 به درستی که درباره قائم سنتی از یوسف است
بین ایشان گردش کند و در بازارهای آن ها راه رود و بر بساط آن ها پا نهد و آن ها او را نشناسند ، تا آنگاه که خدای تعالی به او اذن دهد که خود را به آن ها معرفی کند ، همان گونه که به یوسف اذن داد.

 کمال الدین و تمام النعمه ، ج ۱ ، ص ۱۴۴

امام رضا عليه السلام

کسي که به نداي حق و پذيرش دين تنها با زبان پاسخ گويد ولي در دلش پذيرا نباشد (و باور و عمل نرسيده) هنوز مسلمان نشده است.
اصول کافي،ج1،ص158

 امیر بیان امام علی (ع)میفرمایند:

در آنجا که باید سخن گفت؛ خاموشی سودی ندارد، و در آنجا که باید سکوت کرد، هیچ خیری در کلام نخواهد بود!

 حکمت 471 نهج البلاغه