در طول تاریخ تشیع، یكی از نقش‌های بی‌بدیل زنان، دفاع از ولایت و تلاش برای حفظ این ارزش الهی بوده است، به ویژه در عصر غیبت كه تقریباً امكان ایفای نقش مردان برای دفاع از ولایت، به سبب اختناق شدید، كم‌رنگ بوده است، زنان، فعالانه برای حفظ فرهنگ مهدویت در جامعه نقش آفرینی كرده‌اند. بین تمام نقش‌های مختلف زنان در حفظ این ارزش، تربیت نسل ولایی و زنده نگه داشتن محبت اهل بیت علیهم السلام ـ به ویژه یاد و اندیشه مهدوی ـ نقشی بسیار مؤثر و غیرقابل انكار بوده است. زنان، در راستای همان رسالتی ایفای وظیفه می‌كنند كه خالق انسان‌ها برای آنان قرار داده است و معمار انقلاب، حضرت امام خمینی رحمه الله علیه آن را به خوبی تبیین كرد و فرمود: «شغل اصلی زن شغل مادری و همسری است و مهم‌ترین كار زن مادری است.» و در جای دیگری فرمودند: «انبیاء آمدند انسان بسازند، شغل مادرها همین است».[1] هم‌چنین بزرگ بانوی اسلام، حضرت فاطمه زهرا علیها السلام فرمود: «آن گاه كه زن، در منزل به امور خانه و تربیت فرزند می‌پردازد، به خدا نزدیك‌تر است».[2]به هر حال، حركت در صراط مستقیم و تقرب زن به سوی پروردگار، جز از طریق ایفای نقش بسیار كلیدی و مؤثر مادری و تربیت فرزندان نیست. همان طور كه ذكر شد، زنان شیعه، با بهره‌گیری از آموزه‌های دینی در طول تاریخ تشیع، با پرداختن به اساسی‌ترین كار كه همان مادری است، بلندترین گام‌ها را برای حفظ ولایت برداشتند. آنان، با نقش آفرینی خود، ارزش ولایت و دوستی ولی خدا را به فرزندان خود منتقل كردند؛ به ویژه در عصر غیبت كه امام معصوم حضور ظاهری نداشت، این مادران بودند كه با فضا سازی مناسب در خانه و با پای‌بندی به امام زمان خود و با ابراز علاقه‌ای كه به آن امام، نشان می‌دادند، این علقه و عاطفه را به فرزندان خود هم منتقل كردند و از این طریق، در حفظ و احیای این مهم كوشیدند. اما در عصر حاضر، تربیت انسان دین‌دار، پویا، كارآمد و عاشق ولایت، از اهمیت و جایگاه والایی برخوردار است؛ چرا كه ما با جریان ناتوی فرهنگی مواجه هستیم كه بنا دارد از نسل جوان ما یك نسل بی‌هویت و بی‌ریشه بسازد، همان طور كه مقام معظم رهبری در جمع دانشگاهیان و دانشجویان استان سمنان، فرمود: باندهای بین المللی زر و زور، برای تسلط بر منافع ملت‌ها، سازمان‌های نظامی ناتو را تشكیل داده بودند. اكنون در پی تشكیل ناتوی فرهنگی هستند و با استفاده از امكانات زنجیره‌ای متنوع و بسیار گسترده رسانه‌ای … در پی تخریب هویت ملی جوامع بشری هستند. این‌جاست كه نقش مادران در دفاع از هویت ملی و دینی و انتقال ارزش‌ها، بسیار پررنگ می‌شود؛ چرا كه تمام ارزش‌های دینی، اخلاقی، ملی و… در درون خانواده شكل می‌گیرد، نهادینه می‌شود و به جامعه منتقل می‌گردد؛ به ویژه ارزش‌های ولایت‌مداری كه از ارزش‌هایی است كه، دشمن نوك تیز حمله خود را متوجه آن كرده است، توسط خانواده از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. مادران منتظر، باید بدانند یكی از مسئولیت‌هایی كه از سوی شارع مقدس بر عهده آنها گذاشته شده است، تلاش برای تربیت یك نسل ولایی است؛ همانطور كه در روایات متعدد، آمده است كه ولایت اهل بیت علیهم السلام از فرایض الهی است و ملاك قبول اعمال و عبادات به شمار آمده است. در زیارت جامعه كبیره آمده است: «به سبب ولایت شما طاعت واجب پذیرفته می‌شود و دوستی واجب برای شما است».[3] پیامبر صل الله علیه و آله و سلم به سلمان فرمود: «دوستی اهل بیت من، بر هر مرد و زن با ایمان، واجب است.»[4]پیامبر صل الله علیه و آله و سلم راز و رمز رسیدن به سعادت را تمسك به اهل بیت بیان فرمود: «هر كس پس از من، به خاندانم تمسك جوید، از رستگاران خواهد بود.»[5] از این رو آن حضرت، به والدین سفارش كرد: «فرزندانتان را با محبت من و محبت اهل بیت من تربیت و تأدیب كنید».[6] مادر منتظر، برای پرورش یك نسل منتظر، باید با ساز و كارهای تربیت نسل ولایی آگاه باشد و با بصیرت و آگاهی و ایجاد زمینه‌های لازم و از بین بردن موانع و با استعانت از پروردگار، برای تربیت نسل منتظر تلاش كند؛ از این رو عمده‌ترین نقش آفرینی‌های زن منتظر، منتظرپروری است. امید است همان طور كه در طول تاریخ تشیع، زنان، افتخار آفرینی‌های زیادی در این راستا داشته‌اند، در این عصر هم بتوانند با تربیت نسل منتظر، دِین خود را به جامعه دینی ادا كنند. تبیین ضرورت مسئله مهدی‌باوری و مهدی‌یاوری دو شاخصه اصلی نسلی است كه باید زمینه‌ساز حكومت مهدوی باشد. این دو شاخصه در شاكله نسلی جدید كه با سهمگین‌ترین طوفان‌های بنیان برانداز دین و دین‌داری مواجه می‌باشند، شكل نمی‌گیرد، مگر با تربیت دینی اصولی و همراه بینش و آگاهی كه سكاندار این مهم هم مادران و زنان هستند. در عصر حاضر، نسلی می‌تواند از تهاجم بی‌امان مهاجمان فرهنگی مصون باشند كه وابستگی‌های عاطفی و قلبی عمیقی به دین و مظاهر مكتب و مذهب داشته باشد. تنها علاقه‌مندان اهل بیت علیهم السلام و پای‌بندان به سنن مذهبی و شعائر دینی هستند كه كمتر در معرض انحراف و گناه و مفاسد و آلودگی‌های اخلاقی قرار می‌گیرند؛ همان طور كه مولای متقیان حضرت علی علیه السلام فرمودند: «حفظ شدن انسان [در مقابل آسیب‌های دشمنان] به اندازه دیانت او است».[7]در جای دیگر فرمود: «دین، انسان را از گناهان باز می‌دارد».[8] آن حضرت بزرگ‌ترین روزی دنیا و آخرت را دین می‌دانسته و می‌فرماید: «هر كس، دین روزی او شد، همانا خیر دنیا و آخرت روزی او شده است.»[9] آن سرور موحدان، دین را نوری می‌داند كه در جهان ظلمانی، برای تشخیص راه از بیراه، به كار می‌رود.[10] در ارزش دین و دین‌داری، به كلام نورانی حضرت امام رضا علیه السلام بسنده می‌كنیم. هنگامی كه از آن حضرت پرسیدند: «فلسفه عقیده به خدا و پیغمبران و امامان و آن‌چه از جانب او آمده است چیست؟» فرمود: علت‌های بسیاری دارد؛ یكی از آنها این است كه كسی كه به خدا معتقد نیست، از گناهان اجتناب نمی‌كند و در ارتكاب معصیت‌های بزرگ توقف نمی‌كند و در انجام هر ظلم و فسادی كه میل دارد و برایش لذت بخش است، از هیچ كس حساب نمی‌برد.[11]طبیعی است كسی كه به خدا و قیامت، اعتقاد ندارد، عدالت، برابری، ایثار، از خودگذشتگی و به طور كلی، همه مسائل اخلاقی از نظر او پوچ و خالی از مفهوم است. برای چنین فردی، فرقی بین ظالم و عادل و نیكوكار و جنایت‌كار نیست؛ زیرا در نظر او، همه با مرگ، به یك نقطه می‌رسند؛ پس چه چیزی می‌تواند مانع این انسان از فساد و هوسرانی باشد؟ در نتیجه، اعتقاد به خدا و قیامت، باعث می‌شود انسان خود را برابر هر حركتی مسئول بداند. انسان معتقد، باور دارد كه كوچك‌ترین عمل زشت و زیبای او حساب دارد: «هر كس به اندازه ذره‌ای خوبی یا بدی كند، آن را خواهد دید.» [12] براساس آن‌چه گذشت دین است كه به زندگی محتوا می‌دهد و آن را ازامپراطوری قدرت‌مند تكنولوژی كه به اذعان اندیشوران، یكی از ثمرات منفی آن، پوچی و بی‌محتوایی زندگی و بی‌معنا كردن آن است، نجات می‌دهد. هم‌چنین از تحیر و سرگردانی ناشی از گرفتار شدن در دریایی از اطلاعات بی‌حد و مرز نجات می‌دهد. دین است كه آرامش بخش انسان در دنیای پر از تنش و اضطراب امروزی است. نظر به اهمیت و نقش بی‌بدیل حضور دین در زندگی، به نظر می‌رسد مهم‌ترین رسالت زنان منتظر، توجه به تقویت بنیان‌های دین‌داری در فرزندان خود می‌باشد؛ چرا كه نسل بدون دین، با اعتقادات سست و بی‌اساس، هرگز نمی‌تواند در آینده، پرچم دار حكومت جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد. از آن جا كه به گواهی تجربه و تاریخ، عواطف پاك و مقدس در ارتباط با معصومان علیهم السلام عامل ثبات قدم بیشتر در دین‌داری است و از آن جا كه عشق و محبت به اهل بیت علیهم السلام تا حد زیادی بیمه كننده افراد برابر گناه و فساد است، از مهم‌ترین رسالت‌های دیگر زنان مسلمان در عصر فعلی، ایجاد محبت و عشق به حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف در وجود فرزندان می‌باشد. به بیان دیگر، تربیت نسل مهدی باور و مهدی یاور، یكی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین كارهایی است كه زنان می‌توانند برای حفظ دین‌داری فرزندان‌شان انجام دهند. از سوی دیگر، با این عمل، زمینه ظهور حضرت را با تأمین نیروی انسانی مؤمن و معتقد به وجود مبارك حضرت، فراهم كنند. پرداختن به ابعاد گوناگون این مسئله، از عمده‌ترین مباحثی است كه اربابان خرد و اندیشه باید با طرح آن در مجامع علمی و مكتوبات فرهنگی، نظر جامعه، به ویژه زنان را متوجه آن كنند. ساز و كارهای تربیت نسل منتظر تربیت نسل مهدی باور از جمله دغدغه‌های والدین ولایت‌مدار در جایگاه متولیان اصلی تربیت است. در سده حاضر، والدین برای تربیت معنوی فرزندان خود با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند؛ چرا كه مدعیان جهانی سازی، حكومت جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را تنها معارض تحقق همسان سازی فرهنگی جهان با فرهنگ غرب می‌دانند و با بهره‌گیری از هنر و تبلیغات، سعی در تخریب این فرهنگ دارند، از این رو صهیونیست‌ها با سیطره كامل بر صنعت سینما و رسانه‌ها و با بهره گیری از هنر و تبلیغات، یكی از محورهای اساسی فعالیت خود را مبارزه با اعتقاد به ظهور منجی الهی قرار داده‌اند.آن‌ها در محاسبات خود به این نتیجه رسیده‌اند كه اعتقاد به ظهور منجی الهی، همواره موجب امید برای مقابله با ستم‌گران است.از سوی دیگر، آنان به خوبی دریافته‌اند تا زمانی كه فرهنگ انتظار زنده است، شیعه كه قوام دین به او است، پابرجا است و گره خوردن نسل جدید با فرهنگ مهدویت، خط بطلان بر تمام دسیسه‌های مهاجمان ناتوی فرهنگی است؛از این رو است كه برای تخریب فرهنگ انتظار در منظر نسل جدید، از هیچ تلاشی فروگذار نكرده‌اند. آنان در تلاش‌اند مهدویت را به گونه‌ای به تصویر بكشند كه جز تخریب، دلهره و نابودی برای دنیا به ارمغان نخواهد آورد.سفارش تهیه فیلم‌هایی به هالیوود ـ مانند فیلم معروف پیش‌گویی‌های نوستر داموس، چهار پَر (محصول 2001 آمریكا)، ارباب حلقه‌ها ـ و تهیه نرم افزارها و بازی‌های رایانه‌ای از تلاش‌هایی است كه برای تخریب فرهنگ مهدویت تدارك دیده‌اند. همان طور كه گفته شد، مجموعه این تلاش‌ها برای تخریب فرهنگ مهدوی در اذهان فرزندان ما، تربیت مهدوی را با چالش مواجه كرده است. از سوی دیگر، پیچیدگی امر تربیت دینی در عصر حاضر ـ به سبب اقتضائات خاص زمانی ـ امر تربیت را از صعوبت خاصی برخوردار كرده است. همه این عوامل، ضرورت اهتمام همراه بینش و بصیرت، برای تقویت بنیان‌های اعتقادی مهدی باوری و مهدی یاوری را آشكار می‌كند. ناگفته نماند كه برخلاف همه این چالش‌ها، مبانی تربیت ولایی و هم‌چنین نظام تربیتی آن كه از آبشخور مبانی غنی و ناب وحیانی سرچشمه می‌گیرد، می‌تواند بهترین سرمایه برای متولیان امر تربیت دینی ـ به ویژه مادران ـ باشد. مادران، باید با به كارگیری اصول و شیوه‌های صحیح تربیت ولایی و شكوفایی فطرت، درصدد تقویت عواطف و احساسات فرزندان خود درباره امام زمان‌شان باشند؛ چرا كه آنها در درون خود، از گرایش به سوی انسان كامل برخوردارند. در این نوشتار مختصر، سعی بر این است كه به پاره‌ای از ساز و كارهای تربیت مهدوی در عصر حاضر اشاره شود. امید است این مختصر بتواند برای همه كسانی كه دغدغه تربیت نسل مهدی باور را دارند، راهگشا باشد؛ اگر چه به دلیل مجال محدود، امكان اشاره به دستورالعمل‌های دینی نمی‌باشد و فقط به بررسی اجمالی گام‌هایی كه باید برداشته شود، بسنده می‌كنیم. امیدواریم علاقه‌مندان، با مراجعه به منابع و متون اصیل دینی، دستورالعمل‌های جزئی و دقیق را به دست آورند. پیش از بیان گام‌هایی كه مادران باید بردارند تا توفیق تربیت نسل منتظر را بیابند، جا دارد توجه عزیزان را به چند نكته جلب كنیم: یكی از عوامل مهم عدم توفیق ما در دین‌داری و پرورش نسل دین‌دار، عدم توجه به آموزه‌های دینی و آدابی است كه در شرع مقدس برای پرورش یك نسل دین‌دار آمده است. برخلاف این كه از مكتبی غنی برخوردار هستیم كه برای تمام مراحل زندگی ما دستورالعمل‌های ریز و جزئی دارد، متأسفانه غالب ما مسلمانان یا از آنها آگاهی نداریم یا اگر آگاهی داشته باشیم، برای عمل به آنها اهتمامی نداریم؛ از این رو به هر صورت كه خود دوست داریم، همسر برمی‌گزینیم و تمام مراحل مختلف فرزند داری را پشت سر می‌گذاریم. با این وجود انتظار داریم نسلی ولایی، مؤمن و صالح داشته باشیم. به هر حال، عدم اهتمام ما به آداب اسلامی فرزند پروری كه از لحظه انتخاب همسر تا 21 سالگی فرزند را شامل می‌شود، موجب شده است توفیق چندانی در تربیت فرزند صالح نداشته باشیم. نكته دیگر، توجه به سن آغاز تربیت نسل ولایی است. از دیدگاه دانش تعلیم و تربیت، آموزش مفاهیم ارزشی و اخلاقی، مانند ولایت و حب ولی خدا، باید در زمانی صورت گیرد كه قوای ادراكی و شناختی برای دریافت این مطالب آماده باشد.هنجار تمسك به ولی خدا را باید هنگامی به متربی منتقل ساخت كه توانایی التزام به آن را دارا باشد. از دیدگاه اخلاقی، نظر علمای تعلیم و تربیت در مورد متربی، مورد قبول است؛ ولی درباره مربی، نكته‌ای مورد توجه قرار گرفته و آن این است كه او وظیفه دارد زمینه‌های مناسب را برای ارتباط با ولی خدا فراهم آورد؛ بنابراین؛ مربی باید تمهیداتی را كه به كسب مهارت‌های لازم برای ارتباط با ولی خدا لازم است، پیش از رسیدن به مرحله ادراك و التزام، فراهم نماید؛ از این رو برخی از گام‌هایی كه برمی‌شماریم، جنبة زمینه سازی دارد. نكته دیگر آن‌كه اولیای تربیتی ـ به ویژه مادران ـ باید بدانند كه خود، نیازمند یادگیری در حوزه ارزش‌ها و اخلاقیات هستند؛ زیرا باید در جایگاه یك مدیر و تسهیل كننده در این گونه امور عمل كنند. امروزه برخی تئوری‌های تربیت اخلاقی، مثل پست مدرن‌ها حركت‌هایی را برای حذف منابع اصیل و الگوآغاز كرده‌اند؛ ولی برخلاف آنها، اسلام برای منابع مقتدر (قرآن و سنت) و الگوهای دینی جایگاه خاصی را قائل می‌باشد كه باید اولیای تربیتی هم علم نسبت به این منابع مقتدر و شناخت نسبت به الگوهای دینی را داشته باشند.[13]

ارجاعات

[1] . جایگاه و نقش زن در نظام‌های مختلف از دیدگاه امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری، گردآوری و تنظیم: دفتر پژوهش اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران، ص147و148.

[2] . محمد دشتی، فرهنگ سخنان حضرت فاطمه زهراء، ح91، ص146، سازمان تبلیغات اسلامی.

[3] . «بموالاتكم تقبل الطاعة المفترضة و لكم المودة الواجبة».

[4]. هادی نجفی، موسوعه احادیث اهل بیت، ج1، ص234.«ان مودة اهل بیتی مفروضة واجبة علی كل مؤمن و مؤمنة…».

[5] . خزاز قمی، كفایة الاثر، ص23.«من تمسك بعترتی من بعدی كان من الفائزین».

[6]. «ادبّوا أولادكم علی ثلاث خصال: حب نبیكم و حب اهل بیته و قرائة القرآن» (خلاصة عبقات الانوار، ج4، ص255).

[7]. «صیانة المرء علی قدر دیانته» (غررالحكم، ج7، واژه دین، 5).

[8]. «الدین یصد عن المحارم» (غررالحكم، ج7، واژه دین).

[9]. «من رزق الدین فقد رزق خیر الدنیا و الاخره» (غررالحكم، ج7، واژه دین).

[10]. همان.

[11] «لعلل كثیرة منها ان من لم یقر بالله عزوجل لم‌یجتنب معاصیه و لم‌ینته عن ارتكاب الكبائر و لم‌یراقب أحدا فیما یشتهی و یستلذ من الفساد و الظلم..» بحارالانوار، ج69، ص68.

[12]. (فمن یعمل مثقال ذرّة خیرا یره و من یعمل مثقال ذرّة شرا یره ) (زلزال، 7).ر.ك: ، محمد فتحعلی خانی، آموزه‌های بنیادین علم اخلاق، ج1، قم، 1378ش.

[13]. سید محمد سجادی، تربیت اخلاقی از منظر پست مدرنیسم و اسلام، كتاب دوم: تربیت اسلامی، مركز مطالعات و تربیت اسلامی، تابستان1379.