1. مطیع هوی و هوس: شیطان عمل بدش را برای او زینت داده و بر قلب او پرده‌ای كشیده كه خیر و شر را تشخیص نمی‌دهد و همیشه مانند انسان های جاهل و نادان فكر می‌كند، «إِن یَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَمَا تَهْوَى الْأَنفُس1ُ
آنان جز از گمان های بی‌اساس و از هوای نفس پیروی نمی‌كنند».
 گاهی آن چنان مطیع نفس اماره هستند كه عقل هیچ كاره می‌شود و تمام امور به دست هوی و هوس و نفس اماره است.
 لذا حضرت علی ـ علیه السلام ـ می‌فرماید:
«كم من عقل اسیرٌ تحت هوی امیر؛ 2 پس بسیار عقل‌ها و خردها كه شهوات بر آن ها حكومت می‌كند».
 
گاهی اطاعت انسان از نفس اماره از این هم بالاتر می‌رود و تابع خواست های نفس افسار گسیخته می‌شود كه هوی و هوس او معبودش می‌شود. «أَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ ؛3 آیا دیدی كسی را كه هوس های خود را خدای خود قرار داده است.»
 
2. كینه توزی و دشمنی: در جریان قتل هابیل به دست قابیل خداوند می‌فرماید: «فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله؛4 نفس سركش كم كم او را به كشتن برادرش ترغیب كرد و (سرانجام) او را كشت»
 
گاهی اطاعت انسان از نفس اماره از این هم بالاتر می‌رود و تابع خواست های نفس افسار گسیخته می‌شود كه هوی و هوس او معبودش می‌شود
 
3. تشبیه فرمان بر نفس به سگ: «… وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ یَلْهَث ذَّلِكَ …» ؛5
  او از هوای نفس پیروی نمود سرگذشت او همانند داستان سگ است كه اگر به آن حمله كنی زبان از دهان بیرون می‌آورد و اگر رهایش نمایی باز زبانش را خارج می‌سازد.»
 
اگر انسان دنبال هوی و هوس و نفس اماره برود و از خدا غفلت كند از اوج تكامل الهی سقوط می‌كند چنان که بلعم با عورا كه این آیه درباره او نازل شده است گرفتار هوای نفس شد و از آن مقام والا تنزل كرد به طوری كه خداوند او را به سگ تشبیه نموده است.
  او به جای این كه از علوم و دانش خویش برای رشد استفاده كند به پستی گرایید و بر اثر پیروی هوی و هوس مراحل سقوط را طی كرد
 خداوند هم او را به سگ تشبیه می‌كند كه اگر به او حمله كنی دهانش باز و زبانش بیرون است و اگر او را به حال خود و اگذاری باز چنین است،
 او بر اثر شدت هواپرستی یک حالت عطش نامحدود به خود گرفته كه همواره به دنبال دنیا پرستی می‌رود.6

1 . نجم/ 23.
2. نهج البلاغه، كلمات قصار، 211.
3 . جاثیه/ 23.
4 . مائده/30.
5. اعراف/ 176.
6 . تفسیر نمونه، همان، ج 7، ص 1