پنجره‌اي رو به امام مهرباني‌ها

وقتي صحن عتيق(انقلاب) در دوره صفوي و با طرح «شيخ بهايي» ساخته شد، «ملا محسن فيض کاشاني» که حکيم، فيلسوف، عارف و شاعر آن دوره بود، پيشنهاد داد براي کساني که به هردليل نمي توانند وارد حرم مطهر شوند و کنار ضريح بايستند، فضايي طراحي شود که بتوانند در نزديک ترين فاصله از ضريح مطهر، بايستند وبتوانند ضريح امام رضا (ع) را ببينند و زيارتنامه بخوانند. بنابراين پنجره‌اي فولادي در محلي که مشرف به ضريح مطهر بود نصب شد و از آن به بعد به «پنجره فولاد» معروف شد.

اولين پنجره فولاد
اولين پنجره فولاد، پنجره‌اي نسبتا کوچک از جنس فولاد بود و در نزديک‌ترين مکان ممکن به ضريح مطهر رضوي، در صحن انقلاب اسلامي (عتيق) قرار گرفت تا اشخاصي که به خاطر عذر شرعي و يا موارد مشابه، از رفتن به کنار ضريح معذورند، بتوانند از پشت اين پنجره که ضريح مطهر از داخل شبکه‌هاي آن پيداست، زيارت‌نامه بخوانند و با امام رضا(ع) درددل کنند.
شفايافتن بيماران صعب العلاج، معلول و حاجت گرفتن حاجتمندان پشت پنجره فولاد، سبب شد تا نگاه ها به اين پنجره کوچک، نگاه ويژه اي باشد و به سرعت، اين محل را به يکي خاص‌ترين مکان هاي حرم مطهر امام رضا(ع) تبديل کرد. تا جايي که بستن پارچه و ثفل و زنجير به شبکه هاي پنجره فولاد، به تدريج تبديل به يک سنت براي حاجتمندان و مراجعان به اين محل شد. سنتي که البته ريشه ديني نداشته و تنها از يک باور عاميانه سرچشمه گرفته است.

سه پنجره فولاد
يکي از نکات قابل توجه درباره پنجره فولاد اين است که پنجره نصب شده از دوره صفويه، پنجره فعلي حرم مطهر نيست و پنجره فولاد فعلي، سومين پنجره فولاد نصب شده در حرم مطهر است. پنجره فولاد اول، تا زمان حکومت ناصرالدين شاه قاجار در صحن انقلاب وجود داشت. اما در عهد ناصري، پنجره ديگري اين بار از جنس برنز ساخته شد که جايگزين پنجره اول شد.
دومين پنجره هم تا اوايل انقلاب اسلامي در حرم مطهر وجود داشت، اما با توجه به فرسودگي و ساييده شدن برخي از قسمت‌هاي پنجره قديمي و مشکلاتي که براي زائران به وجود آمده بود، مسئولان آستان قدس رضوي تصميم گرفتند اين پنجره را به موزه آستان قدس منتقل کرده و پنجره جديدي را جايگزين آن کنند. بنابراين سومين پنجره از جنس برنز در اوايل پيروزي انقلاب اسلامي ايران ساخته شده و جايگزين پنجره دوم شد که در پشت رواق توحيدخانه داخل صحن انقلاب اسلامي قرار دارد.

ساير پنجره‌هاي حرم
اما غير از پنجره فولاد اصلي که در صحن انقلاب قرار دارد، ۵ پنجره فولاد ديگر هم در حرم مطهر وجود دارد که معروف ترين آن، پنجره فولاد صحن جمهوري اسلامي و البته جديدترين اين پنجره ها هم پنجره فولاد رواق دارالحجه است