مد های منفی و تقلیدی (مد گرایی افراطی )

چنان چه گفته شد مد و مدگرایی اگر در چها چوب فرهنگ ملیتی و دینی یک جامعه باشد نیک تلقی می شود اما تقلیدهای کور کورانهباشد بسیار مذموم و منفی خواهد بود چرا که  در موارد بسیاری برای فرد وجامعه گرفتاری ها ومشکلات زیاد وفرهنگی و اقتصادی ایجاد می کند به گونه ای که در نتیجه ی بی توجهی به این مسأله گاهی اساس نظام اعتقادی وکیان نظام اجتماعی جامعه دچار خطر وانحراف می شود و به موازات آن،زمینه یتسلط فرهنگی و به دنبال آن تسلط سیاسی استعمارگران فراهم می شود.

جامعه‎اي كه داراي افراد سالم و تعادل و معتقد به ارزش‎هاي ديني و ملي خود باشد ،هیچگاه از خطر این تقلید های نا آگاهانه غفلت نمی کند..[1]

[1]- سيد مرتضي ، حسيني اصفهاني ،  همان، ص 129.

2- وصيت نامه الهي سياسي امام خميني، ص 29.

زیر ساخت های فرهنگی جامعه عامل مد های مثبت

پیش از آنکه مساله ی تاثیر فرهنگ جامعه بر ظهور و بروز مد های مختلف را تبیین کنیم مقدمه ای کوتاه در رابطه با مفهوم فرهنگبیان می کنیم .

هيچ واژه‏‎اي به اندازه فرهنگ مفهوم وسيع و گران مايه‎اي نداشته‎ است. ژاك براگ جامعه‎شناس فرانسوي مي‎گويد: واژه فرهنگ اكنون معناي پهناور و ژرف‎تر از هر زمان دارد كه به اسارت كلمه درنمي‎‎آيد فرهنگ مثل واژه تعريف‎ناپذير « فرمان» ابعادي دارد كه هر چه به آن نزديك‎تر مي‎شويم دورتر مي‎رود.[1]

بنابراين بايد چنين تصويري را از مفهوم واژه فرهنگ ارائه داد:[2]

1.        فرهنگ سرمايه معنوي يك ملت به شمار مي‎آيد.

2.       فرهنگ به معناي زندگي اجتماعي انسان است كه در افكار و الفاظ و كردار انعكاس پيدا مي‎كند.

3.      فرهنگ زمان گذشته را به زمان حال و آينده پيوند مي‎زند.

4.       فرهنگ ارتباط انسان را با خود و با ديگران و با جهان طبيعت برقرار مي‎سازد.

5.      فرهنگ رابطه ی متقابلي با انسان دارد كه از انسان حيات مي‎گيرد و به او حيات مي‎بخشد.

فرهنگ را می توان به مجموع رفتارهای اکتسابی و ويژگی اعتقادی اعضای يک جامعه معين تعريف کرد . فرهنگ به عنوان موجودی زنده و پويا در مسير طولانی حيات بخش خويش ناگزير از دگرگونی است و گاه آهسته بر اثر عوامل بيرونی متغير می شود.

در پيدايش هر فرهنگ ، دو عامل دين و مليت ، عناصر مهمی هستند که هويت حقيقی را به وجود می آورد و باعث  اصالت هر فرهنگ می شوند . و به جهت اهمیت مساله فرهنکگ است که همهانبياءابتداضعف‎هايفرهنگيرابرطرفمي‎كردندوفرهنگغنيواصيلتوحيدوقانوندينراجايگزينمي‎نمودند.

برای فهم بهترتاثیر گذاری  دو عنصر فرهنگ ساز دین و ملیت درشئون و رفتار های اجتماعی جوامع از قبیل شکل پوششو طرز زندگی ضروری است که به جوامع مختلف نگاه کنیم و ببینیم که با تغییر ذهنیت و فرهنگ  حاکم بر مردم یک جامعه بر اثر عوامل مختلف چگونه سبک زندگیمردم آن جامعه نیز به تناسب دگر گون می شود  چنانچه ایران يکی از مصاديقی بارز و روشن تاثیر فرهنک بر شیوه زندگی مردم است  با اين توضیح که اگر چه قبل از ورود اسلام به ايران ، مردم ايران دارای نوعی پوشش نسبتا محجوب  بودند و اما با ورود فرهنک غنی اسلام شکل ویژه ای از پوشش را در مورد زنان شاهد هستیم .

[1]- همان، ص 12.

[2] - ، سيد مرتضي ، حسيني ، تهاجم فرهنگي ، ص 65.

مد های مثبت و اصیل (مد گرایی منطقی )

هرگاه پدیده مد ومدگرایی درهر دوره ای از تاریخ،آگاهانه و با گزینش و با توجه به فرهنگ فکری واعتقادی جامعه صورت گرفته نه تنها موجب پیدایش نارسایی های فرهنگی واجتماعی نشده،بلکه به عنوان یک دستاورد اجتماعی به رشد وتعالی فرهنگ وتمدن جوامع کمک های زیادی نموده است.همچنین مدگرایی مثبت به معنای اقتباس از پیشرفت های اجتماعی دیگران و به کار بردن دستاورد های مثبت تمدنی دیگران؛ضمن برطرف ساختن زشتی ها وکاستی های حیات اجتماعی از دچار شدن زندگی انسانها به یکنواختی پیشگیری کرده وروز به روز به استخدام بیشتر پایه های زندگی دسته جمعی آنها کمک نموده و از پدید آمدن رفتار و شیوه های نا خوشایندی که موجب دوری ویا نفرت افراد از یکدیگر می گردد جلوگیری به عمل می آورد.

در واقع این شیوه از  مدو مد گرایی،شکلی از ارتباط آزادانه و طبيعي دو قوم با يكديگراست كه در آن عناصري از فرهنگ يك قوم بدون هيچ اجبار و الزامي به قوم ديگر منتقل مي‎گردد.[1]و این همان تبادل فرهنگی نام داردو به عنوان یک امر لازم و ضروری در آمده است زيرا ملت‎ها در رفت و آمدي كه با هم دارند آداب و رسوم و علم مربوط به آن را از هم ياد مي‎گيرند. ملت‎ها در طول تاريخ به ملت‎هاي ديگر چيزهايي را ياد داده و خود بيشتر درس آموخته‎اند و اين براي تازه ماندن معارف و حيات فرهنگي در سراسر دنيا ضروري است اين گونه مد گرایی نه تنها مضر نيست بلكه مفيد هم مي‎باشد.

در سایه ی این نوع مد گرایی و تبادل فرهنگي هدف بارور كردن و تكامل فرهنگي‎هاي ملي كشورهاست كه در سايه آن ملت‎ها خصوصيات برجسته و مثبت نظير نظم و انضباط، آداب معاشرت، زبان ، معارف ديني، روحيه سخت‎كوشي،كنجكاوي در مسائل علمي و غيره را از همديگر فرا مي‎گيرند كه از تبادل اقتصادي و كالا هم مهم‎تر است.

[1]-  مهدي نويد ، فرهنگ و مقاومت فرهنگي،ص 37..

هرگاه پدیده مد ومدگرایی درهر دوره ای از تاریخ،آگاهانه و با گزینش و با توجه به فرهنگ فکری واعتقادی جامعه صورت گرفته نه تنها موجب پیدایش نارسایی های فرهنگی واجتماعی نشده،بلکه به عنوان یک دستاورد اجتماعی به رشد وتعالی فرهنگ وتمدن جوامع کمک های زیادی نموده است.همچنین مدگرایی مثبت به معنای اقتباس از پیشرفت های اجتماعی دیگران و به کار بردن دستاورد های مثبت تمدنی دیگران؛ضمن برطرف ساختن زشتی ها وکاستی های حیات اجتماعی از دچار شدن زندگی انسانها به یکنواختی پیشگیری کرده وروز به روز به استخدام بیشتر پایه های زندگی دسته جمعی آنها کمک نموده و از پدید آمدن رفتار و شیوه های نا خوشایندی که موجب دوری ویا نفرت افراد از یکدیگر می گردد جلوگیری به عمل می آورد.

در واقع این شیوه از  مدو مد گرایی،شکلی از ارتباط آزادانه و طبيعي دو قوم با يكديگراست كه در آن عناصري از فرهنگ يك قوم بدون هيچ اجبار و الزامي به قوم ديگر منتقل مي‎گردد.[1]و این همان تبادل فرهنگی نام داردو به عنوان یک امر لازم و ضروری در آمده است زيرا ملت‎ها در رفت و آمدي كه با هم دارند آداب و رسوم و علم مربوط به آن را از هم ياد مي‎گيرند. ملت‎ها در طول تاريخ به ملت‎هاي ديگر چيزهايي را ياد داده و خود بيشتر درس آموخته‎اند و اين براي تازه ماندن معارف و حيات فرهنگي در سراسر دنيا ضروري است اين گونه مد گرایی نه تنها مضر نيست بلكه مفيد هم مي‎باشد.

در سایه ی این نوع مد گرایی و تبادل فرهنگي هدف بارور كردن و تكامل فرهنگي‎هاي ملي كشورهاست كه در سايه آن ملت‎ها خصوصيات برجسته و مثبت نظير نظم و انضباط، آداب معاشرت، زبان ، معارف ديني، روحيه سخت‎كوشي،كنجكاوي در مسائل علمي و غيره را از همديگر فرا مي‎گيرند كه از تبادل اقتصادي و كالا هم مهم‎تر است.

[1]-  مهدي نويد ، فرهنگ و مقاومت فرهنگي،ص 37..

بررسی مانع تراشی­های دشمنان اسلام برای افزایش جمعیت

از آنجا که پشتیبانی مالی برای نفوذ دادن غربی در جوامع اسلامی، خطر نابودی ارزشهای اجتماعی را که از دین اسلام سرچشمه می­گیرد در درون خود دارد، باعث می­شود  تا ارزشهای اجتماعی در چارچوب نظام بی دینی غرب شکل بگیرد؛ بنابراین لازم است راههای نابودی و ساختار جدید ارزش­های اجتماعی مورد بحث قرارگیرد. راه­هایی که جهت تغییر این ارزش­ها قراردارند عبارتند از :

1 : راه اقتصادی

طرح­های آمریکائی، در ارائه راههای جلوگیری از بارداری و لزوم فشار بر متن جامعه تأکید دارد. این امر به معنی فشار اقتصادی برمردم می­باشد که در نتیجه آن، مشکلات اقتصادی بر مردم می­باشد. که در نتیجه آن، مشکلات اقتصادی خانواده­ها در جوامع اسلامی افزایش می­یابد و در این موقعیت اعلام می­دارد که مشکلات اقتصادی ناشی از افزایش تعداد فرزندان خانواده­ها می­باشد و این مسأله­ای است که تمامی تحقیقات سیاست­های جمعیتی که از جانب سازمان ملل متحد پشتیبانی می­شوند آن را تأیید می­کنند.

این بحث­ها در مورد تک تک افراد خانواده صورت می­گیرد، اما در سطح جامعه به عنوان یک مجموعه تحقیقات باتکیه بر نظر به جمعیت شناسان، سیر صعودی رشد جمعیت را عامل شکست طرح­های رشد اجتماعی و اقتصادی در کشورهای اسلامی می­داند، در حالیکه تجربه کشورهای اروپایی و تحقیقات و بررسی­های متفرقه ضعف این نظریه را ثابت کرده است.

در این طرح­ها این واقعیت نادیده انگاشته می­شود که عواملی چون سیطره کشورهای غربی بر سرنوشت این کشورها و غارت منابع ملت­ها و همچنین وجود نظامی­های دیکتاتوری و فساد سیاسی و اقتصادی و اجتماعی در ایجاد مشکلات اقتصادی در کشورهای اسلامی سهیم هستند؛ و در نتیجه چنین وانمود می­شود که فشارهای اقتصادی وارده به افراد موجب می­گردند این افراد برای کاهش فشار اقتصادی، راههای جلوگیری از بارداری را به کار ببندند، در حالی که رشد جمعیت اصلاً رابطه­ای با عامل این فشار اقتصادی ندارد. اما در سطح حکومت، دست اندرکاران خیلی زود پذیرفته­اند که این مسأله را در سیاست­ها و برنامه­های تبلیغی منعکس کرده و برنامه­هایی را بر اساس این نظریه در جامعه به اجرا درآورند.

2 : راه بهداشتی

یکی از راههای کنترل جمعیت در کشورهای اسلامی، مطرح ساختن امور بهداشتی است. یکی از اهداف اعلام شده در این سیاست، تقلیل زایمان می­باشدکه احتمال مرگ و میر مادران و نوزادان شیرخوار را کاهش می­دهد که ضعف این تفکر کاملاً مشهود است؛ این سیاست با طرح این مسأله که رابطه­ی میان افزایش جمعیت و مرگ و میر وجود دارد، مردم را برای به کارگیری وسایل جلوگیری از بارداری متقاعد می­سازند. بیشترین گروه مورد نظر این سیاست، زنان می­باشند، تا جایی که سازمانهای بین المللی بخصوص سازمان بهداشت جهانی، از طریق طرح­های بهداشتی خود در جهت رواج طرح­های جمعیتی خود نیز می­کوشد. این سازمان تحت پوشش حمایت مادران و نوزادان در کشورهای اسلامی، این تلاش­ها را همراهی می­کند. همچنین سازمان بهداشت جهانی دست به ایجاد پایگاه­های منطقه­ای بهداشت به منظور القاء سیاست­های خود به مردم زده، که این پایگاه­ها را در ساعت­های مشخصی کار می­کنند.

3 : راه آزادی و استقلال زن

سیاست­های کنترل جمعیتی که از غرب به فرهنگ اسلامی منتقل می­شود، در پی دستیابی به این هدف است که وقتی زن ارزش­های اجتماعی غربی، آزادی اجتماعی، فمینیسم و دیگر فرهنگ­های پوچ را پذیرفت سعی می­کند در راستای این هدف راههای جلوگیری از بارداری را بکارگرفته و تعداد زایمان را کاهش دهد.

4 : راه تأکید بر کیفیت

پایه گذاران سیاست­های جمعیت شناسی به تربیت فرزندان، بیشتر از تعدادشان تأکید می­کنند، و این سیاست را در ارتباط با مسائل اقتصادی می­دانند و معتقدند که اگر تعداد فرزندان کم باشد می­توان از زندگی بهتر و فرصت مناسب­تری بهره جست. متأسفانه این مسأله باعث شده اکثر مسلمانان کشورهای اسلامی بدون توجه به عوامل دیگری که در موقعیت­ها و کیفیت زندگی انسان تأثیرمنفی دارد، به این امر متقاعد شوند.

5 : روش تبلیغاتی

سیاست­های کنترل جمعیت تمامی وسایل ارتباط جمعی (تلویزیون، رادیو، روزنامه و… ) را به منظور کاهش رشد بی رویه جمعیت به کار گرفته است که از این طریق برنامه­هایی را پخش می­کنند تا بدین وسیله ارزشهای جدیدی در مردم به وجود آورده و مردم را در جهت کنترل جمعیت و یا تنظیم خانواده تشویق کنند.

سازمانهای بین المللی و مؤسسه­ های آمریکایی نیز از این برنامه ­ها حمایت کرده و ارزشهای اعتقادی مردم را به کمک رسانه­ها مورد تهاجم قرار می­دهد. همچنین این سازمانها با مؤسسات اسلامی علمی و غیرعلمی که درگیر ترتیب دادن حملاتی پیگیر به شکل دقیق بودند همکاری می­کنند.

این همکاری به منظور ایجاد ارزش­های جدید می­باشد تا به وسیله آن مردم را تشویق کنند تا از وسایل جلوگیری از بارداری استفاده نمایند.

مطبوعات و رادیو وتلویزیون (رسانه ­های خبری) در انتشار این امور سهم بزرگی داشته­ اند تا آنجا که به صورت قصه یا جمله ­هایی در پوسترهای رنگارنگ درآمده و یا از طریق سریالهای تلویزیونی، و یا ترانه­هایی مربوط به آن منتشر می­شود. کشورهای مصر و اندونزی از کشورهای پیشرو در اجرای این برنامه ­ها هستند. (رساله نکاحیه، علامه آیت الله سیدمحمد حسین حسینی طهرانی، ج 6، انتشارات معارف اسلام، ص100).

نظریه اعتدال

در بحث از مقوله کنترل جمعیت افزون بر دو نظریه موافق و مخالف می­توان به نظریه اعتدال نیز اشاره کرد که این نوشتار را می­توان تا حدودی در پی تبیین و اثبات موافقان افزایش جمعیت دانست. اعتدال و میانه روی از اصول مسلم اسلام است و از اموری است که پیشوایان دینی بارها به آن توصیه کرده­اند که « خَیرُ الأَمورِ  أَوسَطُها » ؛ بهترین کارها میانه­روی است. (کافی، ج 6، ص541).

و نیز امام علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر می­نویسد : « وَلیَکُن أَحَبَّ الأُمُورِ إِلَیکَ أوسَطُها فِی الحَقِّ وَ أَعَمُّها فِی العَدلِ » ؛ و باید از کارها آن را بیشتر دوست بداری که میانه­ترین نسبت به حق و گسترده ترین در عدالت باشد. (نهج البلاغه (فی شرحه)، محمد دشتی ، انتشارات زاهدی ، چ اول، 1385 ، ص35).

خداوند متعال در آیه 143 سوره بقره امت خویش را به اعتدال می­ستاید. و رسول خدا (ص) اعتدال را رمز نجات بخش فرد و جامعه می­داند. (وسائل الشیعه، ج 15، ص 220).

بر اساس نظریه اعتدال در مقوله جمعیت، رشد بی رویه جمعیت و نیز رشد منفی آن، هر دو مضرند اما این به معنای تبلیغ حدی میانه از نظر عددی نیست. برای درک بهتر مطلب، یک بار دیگر آیات و روایات ذکر شده که هرکدام به نوعی مسئله کنترل جمعیت از جهت نفی یا اثبات مرتبط اند را به مرور می­نشینیم:

اولاً در آیات قرآنی و روایات، تشویق فراوانی به ازدواج و خروج از تجردشده است. (برای نمونه ر.ک. وسایل الشیعه، ج 20، ص 307 / مستدرک الوسایل، ج 14، ص 149 ) بدیهی است که یکی از نتایج ازدواج در اغلب موارد به دنیا آوردن فرزند و تکثیر نسل است. افزون بر اینکه در برخی روایات به ازدواج با هدف تکثیر نسل، توصیه شده است. (مستدرک الوسائل، ج 14، ص 153 ). با این همه نکته پراهمیت این است که روایات مذکور دلالت بر وجود ازدواج و تکثیر نسل مسلمانان ندارد. و ثانیاً آیات و روایاتی وجود دارد که فزونی جمعیت مسلمانان را یک ارزش مهم هم در دنیا و هم درآخرت می­داند. فرزندان در دنیا زینت (سوره کهف، آیه 49)، مایه استعانت (کافی، ج6،ص2)، و امداد ( سوره نوح، آیه 12). و در آخرت مایه مباهات پیامبر اسلام (ص) ، (مستدرک الوسایل، ج 14، ص 150- 152 ؛ وسایل الشیعه ج 20، ص54) معرفی شده­اند. مستفاد از مجموع این روایات اصل اولی استحباب تکثیر نسل است.

بنابر این دو سخن، اسلام بر اساس مصلحت جمع، ازدواج و نیز تکثیر نسل را واجب نکرده؛ اما آن را امری پسندیده و مورد تأیید دانسته است.

پس سخن صحیحی است اگرگفته شود شارع به عنوان اصل اولی ترغیب به فرزند آوری کرده است و کثرت جمعیت مطلوب اولی شارع است؛ چنانکه در روایات متعددی امتناع از فرزندادار شدن به دلیل ترس از فقر مورد نکوهش قرارگرفته است. (برای نمونه: ر.ک.الکافی، ج 6، ص 3، ح7) چرا که این نگاه ناشی از بدگمانی به خداست؛ درحالیکه خداوند روزی همگان را ضمانت کرده است. (سوره  انعام، آیه 151؛ سوره اسراء آیه31).

درمقابل، روایاتی که فرزند زیاد را مایه سختی و عقوبت الهی می­دانند (بحارالانوار، ج 69، ص 61)؛ حمل به این واقعیت می­شوند که مال و فرزند زیاد در موارد قابل توجهی مایه دردسر و نیز غفلت از یاد خداوند است.

مرحله بعدی سخن این است که گرچه کثرت نسل مورد تأکیدمتون دینی است اما به نظر می­رسد تکثیر نسل به صورت مطلق مورد تأید شرع نباشد؛ محض نمونه؛ در برخی آیات و روایات اوصافی برای فرزند و زادآوری وجود دارد که بنابر اصل (وصف مشعر علیت)، (یعنی وصفی که تا حدی گویای علت حکم باشد). می­توان قول به تکثیرنسل را قید بزند؛ برای مثال روایتی علت تشویق به فرزندآوری را تکثیر مؤمنان و لااله الا الله گویان دانسته­ است. (وسایل الشیعه، ج 20، ص 14).

یا آیه­ای که فرزند را به عنوان زینت یا باقیات و الصالحات معرفی کرده است. (سوره کهف، آیه 46) فرزند نعمت است و داشتن فرزندان بیشتر، مورد تأیید دین است، اما نه در هر شرایطی.

فرزند اگر زینت، اثر صالحی از والدین، مؤمن و گوینده لااله الا الله باشد، مطلوب است. می­توان از این نکته نتیجه گرفت که اگر فرزند زیاد در شرایطی و بنا به علل و عوامل فرهنگی، تربیتی یا اقتصادی باعث کم توجهی والدین به ترتیب دینی و انسانی فرزندان شود، تکثیر نسل ترجیحی ندارد. پس قل به افزایش جمعیت به صورت مطلق مورد تأید نیست.

قاعده نفی سبیل (قاعده­ای اصولی است که برگرفته از سوره نساء آیه 141 می­باشد). نیز می­تواند در این بحث مؤثر باشد. می­توان گفت در وضعیتی که جمعیت مسلمانان به حدی کم شود که موجب سیطره دشمنان اسلام گردد. افزودن نسل مسلمانان و فرزندآوری واجب است. (مکارم شیرازی، مجله فق اهل بیت، تحدید نسل، سال سوم، ش 11، ص85.)

مجموع این سخنان ما را به نظریه اعتدال رهنمون می­سازد. بر اساس نظریه اعتدال از سویی رشد جمعیت باید در حدی برنامه­ ریزی شود تا نیروی انسانی مورد نیاز جامعه اسلامی را تأمین کند و افزون بر حفظ نسل، به حکم آیه نفی سبیل (نساء – 141) راه نفذ قدرت­های بیگانه را ببندد و از سویی دیگر نباید کیفیت جمعیت جایگاه خاص خویش را از دست داده، وظیفه تربیت و اصلاح به فراموشی سپرده شود که فرزند نیکوکار مایه سعادت آدمی است. (مستدرک الوسایل، ج 9، ص 155-156).

ذکر نکته­ای مهم در تغییر قول به اعتدال آن است که نباید مانند برخی بزرگان، این قول را به تقلیل عدد جمعیت و کنترل تعداد تفسیر کرد؛ چنانچه آیت الله مکارم شیرازی، می­فرماید : « با توجه به آیات و روایاتی که در مورد افزایش نسل مسلمانان، ذکر شد،حکم مسأله کنترل جمعیت بستگی تام به وضعیت هر دوره زمانی و اوضاع هر منطقه دارد. بنابر این اگر زمانی جمعیت مسلمانان به حدی کم شود که موجب سیطره دشمنان اسلام بر آنان شود، می­توان گفت در چنین وضعیتی افزودن نسل مسلمان و فرزندآوری واجب است.

 اما اگر زمانی همین کثرت افراد موجب ضعف و تباهی مسلمانان شود تردیدی نیست که این حکم تغییر می­کند و می­توان گفت کنترل جمعیت جایز بلکه لازم است. ( مکارم شیرازی، مجله فقه اهل سنت، ش 11، ص85).

این سخن از نگاه فقهی و روایی­ جای تأمل دارد، چرا که نظریه تعادل در کنار اصالت بخشی به تکثیر نسل، به معنای درک موقعیت و  اقتصادی زمان در جهت تنظیم جمعیت است. بدیهی ا ست با چنین برداشتی به کارگیری بسیاری از روشهایی که راه بازگشت به اصل اولی را مسدود می­کند مانند : عقیم سازی مرد (وازکتومی) ممنوع است. (رساله نکاحیه، علامه حسینی طهرانی، انتشارات علوم و معارف اسلامی، ج6، ص318)

که شیطان امر می­کند تا خلقت خدا را تغییر دهند. (اشاره به سوره نساء آیه 119). و بدیهی است با چنین برداشتی جواز عزل که راهکار منقول در روایات است (برای نمونه، ر.ک. الکافی، ج5، ص504).

نیز به معنای کاهش جمعیت با نگاه غربی نیست بلکه امری موقتی است در جهت سامان دادن به وضعیت بهتر تربیتی و مدیریتی خانواده است. درنگرش کسی که معتقد به اعتدال در مقوله جمعیت است به کارگیری هر روشی که موجب سقط جنین، کورتاژ یا عقیم شدن نگردد تنها به حکم ثانوی و در هنگام ضرورت حفظ جان، صحیح است.

برخی دیگر از بزرگان که موافق با کنترل جمعیت هستند، در واقع قلت جمعیت را در مقابل کثرت مطرح کرده­اند : درحالیکه نظریه کاهش جمعیت با اطلاقش از دیدگاه اسلام مردود است و درصورت لزوم باید اصل اعتدال را جایگزین آن کرد. تفاوت ظریف نظریه اعتدال با نظریه کاهش جمعیت را می­توان در این جمله خلاصه کرد که بنابر نظریه اعتدال، اصل اولی در اسلام بر کثرت جمعیت است اما شارع برای دوری مسلمانان از عسر و حرج باوفاداری به اصل کثرت جمعیت مسلمین، مسیر تحدید نسل را باز گذاشته شرایط آن را معرفی می­کند؛ چنانکه در فقه اسلامی و در استفتاء حضرت امام خمینی (ره) شرایط پنج­گانه­ای را برای جواز بستن لوله­های رحم ذکر کرده است که از جمله آنها ضرر نداشتن است. (از این شروط می­توان برداشت کرد که اصل اعتدال مورد تأیید ضمنی فقهاست، زیرا نازایی دائمی و ضرر به مزاج ونقص عضو در تقابل با اعتدال طبیعت انسانی است).

تعبیر رسایی که می­تواند مفهوم نظریه اعتدال را برساند عنوان « تنظیم خانواده» است. مراد از تعادل جمعیت در بحث تنظیم خانواده وابستگی تصمیم گیری در این مورد، به مصالح و مقتضیات و شرایط جامعه است. سخن در این است که آحادجامعه با توجه به شرایط و موقعیت­های اقتصادی، خانوادگی و تربیتی خویش در تعیین تعدادفرزندان خویش مخیرند. بنابراین نظریه اعتدال بایدتکیه بر اصالت کثرت جمعیت، تعیین تعداد فرزند را بر عهده عرف گذاشته است تا خردمندانه زیستن را برگزیند.

سخن آخر اینکه دین اسلام، انسان را در برابر همه گونه رفتار مسئول می­داندکه »کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته (همه شما شبان هستید و همه تان  نسبت به دیگران مسئولید، بحار الانوار، ج72، ص38). و هشدار می­دهد که هر اقدامی و هر تصمیمی باید با خردمندی و دانایی و تدبیر همراه باشد. (همان،ج، 74، ص112). در موضوع جمعیت نیز انسان باید بداند چه می­کند تا بر اثر جهالت، مکانی لغزنده را برای ایستادن برنگزیند؛ باید پیامدهای رشد افراطی جمعیت را در نظر آورد. و با توجه به امکانات، آینده نگرانه و عاقبت اندیشانه تصمیم گرفت. تکثیر نسل مانند هر تصمیم دیگر زندگی نیازمند شناخت زمانه و آگاهی از مشکلات آن است.

ادامه دارد…

ب : روایات

مهمترین روایاتی که طرفداران رشد جمعیت در میان شیعه و سنی با استناد به آنها به مخالفت با برنامه­های کنترل جمعیت، محدودکردن باروری، و کاهش نسل مسلمانان برخاسته­اند را به چند دسته می­توان تقسیم کرد:

1 :  مطلوبیت ازدواج

امر ازدواج (به ویژه ازدواج آسان) و تشکیل خانواده از جمله سفارشاتی است که هم در آیات وحی و هم در روایات ائمه اطهار (ع) به مراتب به آن سفارش شده است. که به عنوان یک نهاد کهن و بنیادی، همواره از درجات عالی در تاریخ فرهنگ اسلامی و تمدن انسانی برخوردار بوده است.

در ذیل به بیان برخی از روایاتی که ائمه اطهار در باب ازدواج و ترغیب به آن می­فرمودند، می­پردازیم:

« قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) :‏ مَا بُنِيَ بِنَاءٌ فِي الْإِسْلَامِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنَ التَّزْوِيجِ » ؛ در اسلام هیچ بنایی نهاد نشده که محبوب­تر از ازدواج (مردان و زنان بی همسر) باشد. (من لا یحضرالفقیه، ج3، ص381، باب فضل التزویج، ح 4343).

« قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) :‏ تناکَحُوا تَناسَلوُا أباهِی بِکُم الاُمَمِ یَومَ القِیامَه » ؛ ازدواج کنید و فرزند آریدکه من در روز قیامت به (شمار) شما بر امت­های دیگر فخر خواهم کرد. (مستدرک الوسائل، ج14، ص 154، ب1، ح16354).

عَنِ النَّبِيِّ (ص) أَنَّهُ قَالَ : « خَيْرُ أُمَّتِي أَوَّلُهَا الْمُتَزَوِّجُونَ وَ آخِرُهَا الْعُزَّابُ » ؛ بهترین­های امت من نخست همسرگزیدگان و آخرین آنان مجردانند. (همان،ص156، ب 2، ح 16362).

قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ سَيِّدُ الْعَابِدِينَ (ع‏) : « مَنْ تَزَوَّجَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِصِلَةِ الرَّحِمِ تَوَّجَهُ اللَّهُ تَعَالَى بِتَاجِ الْمُلْكِ وَ الْكَرَامَةِ » : هر کس برای خدای عزوجل و به جای آوردن صله رحم ازدواج کند، خداوند تاج پادشاهی و کرامت بر شیر او می­نهد (او را بزرگی بخشد). (مَن لا یحضرالفقیه، ج3، ص385، باب من تزوج لله، ح4355).

2 : انتخاب زنان زاینده (ولود)

کلینی با اسناد خود از امام رضا(ع) روایت کرده است که رسول خدا(ص) به مردی فرمود:

« با زن زشت صورتی که بچه زا باشد، ازدواج کن. و با زن زیبا و جمیله درصورتی که نازا باشد، ازدواج مکن. زیرا که من در روز قیامت به شما امت افتخار می­کنم، بر سایر امت­ها » .

مگر نمی­دانی که فرزندان در زیرعرش خداوند، برای پدرانشان از خداوند طلب غفران می­نمایند. ابراهیم خلیل پیغمبر، آنها را در دامان خود می­پرورد و ساره زوجه­ی او آنها را تربیت می­کند، درکوهی که همه­اش از مشک و عنبر و زعفران است. (وسائل الشیعه، طبع حروفی، ج14، باب 16، ص34).

و نیز از کلینی با سند متصل خود، از جابربن عبدالله انصاری روایت است که او گفت : ما در حضور رسول خدا(ص) بودیم که فرمود : « إنَّ خَیرَ نِسائُکُم الوَلُودُ الوَدوُدُ العَفیفَهَ - الحدیث » ؛ بهترین زنان شما کسی است که زیاد بچه بزاید، و زیاد شوهرش را دوست داشته باشد، و با عفت باشد تا آخر حدیث….» (همان مصدر، باب 6، ص14).

3 : ترغیب به داشتن اولاد

پیامبر اکرم(ص) فرمود : « از نعمت خداوند بر مرد، داشتن فرزندی است که به وی شباهت دارد » . (کافی، ج6، ص4).

امام باقر(ع) نیز در این باره فرمودند : « از سعادت مرد این است که فرزندی داشته باشد تا شباهت و خلقت و خلق و خوی و سیمای وی در او مشاهده شود « . (همان)

4 : تشویق به کثرت اولاد

رسول اکرم(ص) فرمود : « هر کسی صاحب چهار فرزند شود و یکی از آنها را به نام من نامگذاری نکند در حق من ظلم کرده است» .(الکافی، ج6، ص19).

و نیز آن حضرت فرمود : « هر کس متحمل خرج و هزینه سه دختر یا سه خواهر شود، بهشت بر او واجب می­شود. عرض شد: یا رسول الله دو خواهر یا دو دختر چطور؟ فرمود : اگرچه دو دختر یا دو خواهر باشد. عرض شد: یک دختر یا یک خواهر چه؟ فرمود : اگر چه یک دختر یا خواهر باشد » . (کافی، ج6، ص 6).

و نیز در روایت از بکربن صالح است که گوید خدمت امام موسی کاظم­(ع) نوشتم :  « پنج سال است از اینکه صاحب فرزند شوم، پرهیز دارم؛ زیرا همسرم ازآوردن فرزند اکراه دارد و می­گوید تربیت آنها به سبب تنگدستی برمن دشوار است. نظر مبارک چیست؟ » آن حضرت(ع) در جواب نوشت : « تو در طلب اولاد باش خدا روزی­اشان را می­دهد» . (کافی، ج6، ص3).

5 : دعای طلب اولاد

امام سجاد(ع) در فرازی از دعای 25  ام صحیفه سجادیه به درگاه الهی عرضه می­کند : « جمعیتم را به سبب فرزندانم زیاد گردان و مجلس و منزلم را با آنان زینت بخش، و آنان را در غیابم جانشینم گردان، و … و به سبب آنها حوایج مرا برآورده کن، …. و مرا در تربیت و تأدیب و نیکی به آنها کمک کن، و از جانب خود به آنها اولاد ذکور مرحمت فرما. (صحیفه سجادیه، ترجمه : استاد الهی قمشه­ای 1388، انتشارات سنا، تهران، ص 125).

ادامه دارد…

نظریه­ مخالفان کنترل جمعیت

صاحبان این نظریه محدود کردن تولد به تعدادی خاص را مخالفت آشکار با بیانات دینی، طرحی از سوی کفار برای تسلط بر مسلمانان و ضربه­ای سهمگین بر پیکره جامعه اسلامی، نقض غرض ازدواج و مانع از به کمال رسیدن زن می­دانند. در دفاع از این نظریه ادله­ای مطرح شده است که در ادامه به توضیح و تبیین آن می­پردازیم:

الف) آیات

1 : در تفسیر آیه « وَ لا یَقتُلنَ اولادَهُنَّ » :

علامه طباطبایی (مدظله العالی) در تفسیر وَ لا یَقتُلنَ اولادَهُنَّ  فرموده­اند : بالوَأدِ وَ غَیرِهِ وَ إسقاطِ الأَجِنَّهِ . (سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج 19، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374، ص 279.)

« معنی آنکه اولاد خود را نکشد این است که: بچه­های زنده را زیر خاک ننمایند و یا به طریق دیگر نکشند، و جنین خود را سقط ننمایند ». (بچه در رحم نیندازند)

یکی از گناهان کبیره که عقابش در قرآن کریم مخلد بودن در جهنم به شمار آمده است کشتن مسلمانی است از روی عمد، بدون آنکه شریعت به واسطه قصاص و یا اجراء حد قتل، برای او کشتن را مباح و جایز نموده باشد.

و دراین مسأله­های تردید و شبهه نیست؛ و در کتاب جهاد، علمای اسلام بر حرمت اینگونه از قتل، ادله اربعه (کتاب، سنت، اجماع، عقل) را اقامه فرموده­اند.

در قرآن مجید خداوند، برای قتل خطایی و عمدی احکامی را مقرر نموده است:

مانند آیه : « وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْريرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‏ أَهْلِهِ إِلاَّ أَنْ يَصَّدَّقُوا فَإِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْريرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ إِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ ميثاقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‏ أَهْلِهِ وَ تَحْريرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ شَهْرَيْنِ مُتَتابِعَيْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَ كانَ اللَّهُ عَليماً حَكيماً * وَ مَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فيها وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً  عَظيماً »        ( سوره نساء ، آیات 92 و 93 ) ؛ هيچ مؤمنى را نسزد كه مؤمنى را بكشد، مگر آنكه اين عمل از روى خطا و اشتباه اتفاق افتد. و كسى كه مؤمنى را از روى خطا و اشتباه بكشد، بايد يك برده مؤمن آزاد كند، و خون‏بهايى به وارثان مقتول پرداخت نمايد؛ مگر آنكه آنان خون‏بها را ببخشند. و اگر مقتول از گروهى باشد كه دشمن شمايند و خود او مؤمن است، فقط آزاد كردن يك برده مؤمن بر عهده قاتل است. و اگر مقتول مؤمن، از گروهى باشد كه ميان شما و آنان پيمانى برقرار است، بايد خون‏بهايش را به وارثان او پرداخت كند، و نيز يك برده مؤمن آزاد نمايد. و كسى كه برده نيافت، بايد دو ماه پياپى روزه بگيرد. [اين حكم‏] به سبب [پذيرش‏] توبه [قاتل‏] از سوى خداست؛ و خدا همواره دانا و حكيم است. * و هر كس مؤمنى را از روى عمد بكشد، كيفرش دوزخ است كه در آن جاودانه خواهد بود، و خدا بر او خشم گيرد، و وى را لعنت كند و عذابى بزرگ برايش آماده سازد.

ادامه »

عمده دلیل موافقان کنترل جمعیت :

مخالفان افزایش جمعیت با اعتراف و وفاداری به اصول و مبانی دینی به وضعیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جهان در عصر کنونی نیز توجه نموده، با تمسک به آیات و روایات و بهره­گیری از ادله­ی شرعی و فقهی درصد اثبات جواز تهدید نسل، کنترل خانواده و مطلوبیت پیشگیری از افزایش نسل­ها از دیدگاه دینی هستند. نظریات موافق کنترل جمعیت، چه در میان شیعه و چه در میان اهل سنت، سمت و سوی واحدی دارند، هرچند در مقام استناد به ادله­ی شرعی با هم تفاوت داشته باشد.

الف) آیات

از مجموع آیاتی که مستند موافقان کنترل جمعیت قرار گرفته، به چند نمونه اشاره می­شود:

1: « هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لي‏ مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَميعُ الدُّعاءِ »( آیه 38 سوره آل عمران) ؛ در آنجا بود كه زكريا [با ديدن كرامت و عظمت مريم‏] پروردگار خود را خواند، گفت: پروردگارا! مرا از سوى خود فرزندى پاك و پاكيزه عطا كن، يقيناً تو شنواى دعايى.

 زمخشری در تفسیر این آیه شریفه می­نویسد : « مریم به عبادت ایستاده بود و حضرت زکریا به حالت عرفانی و معنوی و کرامت الهی مریم توجه داشت. این حالت در زکریا رغبت داشتن فرزندی مثل او را ایجاد کرد که ویژگی­ها و کرامت­های او را دارا باشد؛ هرچند از نظر جسمی و زاد و ولد عقیم بودند که خداوند این کرامت را در حق آنها جاری ساخت و حضرت یحیی را به آنها داد.(تفسیر کاشف، زمخشری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407 ق، ج1، ص359).

ادامه »